5fae8db91b40f__psikolojik-dayaniklilik-3.jpg

Travma ve Felaketler Sonrası Psikolojik Dayanıklılık

13.11.2020

Psikolojik dayanıklılık, stresli durumlara uyum sağlayabilme ve değişen koşullara psikolojik olarak ayak uydurabilme kapasitesi olarak tanımlanabilir. Dayanıklılık geliştirmek potansiyel travmatik olaylar ardından iyileşmeyi öğrenmek adına önemli bir süreç olarak öne çıkar. Psikolojik dayanıklılık, birkaç alt başlıkta incelenebilir. 

 

Dayanıklı bireyler hayatlarına anlam katan şeylerin arayışı ve takibindedir. Bu yolda stres ve acıyla karşılaşsalar da bir amaç algısı olan insanlarda daha düşük kaygı ve stres seviyeleri gözlemlenmiştir.

 

 

Dayanıklı kişiler için düşünce ve tepkilerinde yaratıcılık ve esneklik esastır. Bu kişiler halihazırda çizilmiş perspektifler yerine hayal güçlerini zorlayıp yeni yöntemler ve düşünce şekilleri geliştirmeye yatkındırlar. Problemlerle başa çıkarken alışılmışın dışında bakış ve stratejiler geliştirmek sonuçlara önemli bir oranda yansıyabilir.

 

https://kemalsayar.com/website/assets/images/my1/images/5fae8fb87bfa2__psikolojik-dayaniklilik-5.jpg

 

 

Dayanıklı insanların en büyük özelliklerinden biri belki de stresli durumlara karşı bir tampon görevi gören esnek düşünce şekilleri ve tepkileri. Esnek olan bir yapı büküldüğünde esnek olmayan bir yapının aksine kırılmaz, esner ve eski formuna geri döner.  Bilişsel esnekliğin bir önemli noktası ise içinde bulunulan durumun gerçekliğinin durumun hissettirdiklerinden bağımsız olarak kabul edilmesi. Araştırmalar kaçınma ve reddetme gibi tepkilerin, dayanıklılığın ve büyümenin önünde bir engel olduğu bulgusuna ulaşmıştır.  

Cesaret kişilerin kendi limitlerini zorlayıp gelişime açık olmaları için olmazsa olmaz bir duygu. Bunun yanında duyguları kontrol edebilme geliyor. Duygularımızın büyük bir çoğu kendi oluşturduğumuz değerlerden beslenir, ve bunları dindirebilmek de körüklemek de bizim elimizde. Geri kalan tek şey, cesaretin ve insiyatifin gücünün farkına varıp bunları yenmek. 

Doğal Afet Deneyimi Ardından Dayanıklılık

Travma kelimesinin kelime anlamı latince “yara”dan gelmekte. Yaşadığımız travmatik deneyimlerin sonucu olarak duygularımız, zihnimiz, ilişkilerimiz ve benzerleri yaralar aldığımız ise aşikar. Araştırmalar travma sonrası olumlu yönde gelişimin beş farklı alanda baskınlık gösterdiğini açığa çıkarıyor. Bunlar yeni olanaklara yer vermek, insanlara karşı daha derin bir merhamet ve anlayış geliştirmek, gelecek hayat zorluklarıyla daha iyi başa çıkabileceğini hissetmek, önceliklerin değişmesiyle hayatı daha yoğun bir şekilde takdir etmek ve son olarak da ruhani olarak derinleşmek şeklinde özetlenebilir. Bu süreçler bireysel, ailesel ve toplumsal olarak cesaretlendirilmeli ve pratik edilmeli.

https://kemalsayar.com/website/assets/images/my1/images/5fae906589d18__psikolojik-dayaniklilik-4.jpg
Büyük travmatik olaylardan sonra toplumsal olarak algılanması gereken dört adaptasyon adımı bulunuyor. Bu konuda profesyonellere düşen ilk adım travmatik olayın gerçekliğini ve yaşanılan kayıpları müşterek zeminde kabul ettirmek ve olayları, şartları ve belirsizlikleri netleştirici yaklaşımda bulunmak. Bir diğer adım sağ kalmanın ve kaybın müşterek deneyimlendiğini, anma ritüellerine katılımı, yaşananlardan anlam çıkarmayı ve duygusal ifadeyi destekleyip geliştirmek. Bunların yanında ailenin ve toplumun yeniden organize edilmesi, sağ kalanların iyilik halini ve dengelenmelerini, ilişkilerin ve ilişkilerdeki rollerin yeniden düzene oturmasını destekleyerek müşterek paylaşılan yaşam zeminlerini onarmak. Son olarak ise yeni ümitler ve hayaller yaratmak, yaşam planlarının revize edilmesi konusunda destek olmaları gerekir.
Yas tutma süreci oldukça kişisel bir süreç, bu sebeple kültürel, ailesel ve toplumsal olarak yüksek ölçüde değişkenlik gösterebiliyor. Ailelerin yeni ve farklı baş etme yöntemlerine karşı tolerans ve esneklik göstermeleri, herkesin yas sürecini farklı nitelik ve niceliklerle yaşayabileceğini kabullenmeleri gerekir. Bireyin toplumla dayanışma içinde olmasına teşvik de dolayısıyla önemli bir husus.

Doğal Afetlerin Stresiyle Başa Çıkabilme

Doğal afet ardından sıkça verilen tepkiler olarak korku ve kaygı, güvende hissetmemek, yas, üzgünlük, aşırı düşünme, öfke, boşluğa düşmüşlük hissi, reddetme gibi sayısız hislerle baş etmemiz gerekebilir. Şok hali gibi kişiyi yavaşlatan ve hayatta kalmak için verdiğimiz doğal tepkiler deneyimlemesi zor, atlatılması imkansızmış gibi görülebilir. Ancak bu deneyimler zorlayıcı olduğu kadar bedenlerimizin evrimsel olarak öğrendiği tepkilerdir. 

Travmayı deneyimledikten günler, belki haftalar sonra dahi yapılabilecek basit stratejileri sizin için derledik.

• Başkalarıyla iletişimde kalmak. Sosyal destek her olağan durumda olduğu gibi travma sonrası stres yönetimi için de olmazsa olmaz. 
• Sakinleştirici aktivitelerde bulunmak. İmkanlar ve koşullar el verdikçe zararsız ancak besleyici ritüeller oluşturmak, afet öncesinde yapmaktan hoşlandığınız işlerle yeniden bağ kurmaya çalışmak.
• Toplumunuzun ve ailenizin iyileşmek ve yeniden adapte olmak için uyguladığı ritüellere, törenlere, buluşmalara dahil olmak, umudu kaybetmemek.
• Ölçülü tüketici olmak. Travma kaynağı ile yüzleşmek etkili bir yöntem olsa da kaygı arttırıcı haber ve sosyal medya kullanımını kısıtlamak, bir nefes almak.

Afet Döneminde Yakın İlişkiler

Birlikte yaşayan veya yaşamayan romantik partnerler zorlayıcı dönemlerden geçerken hem ilişkileri hem de bireysel iyilik halleri için işbirliği yapmalı. Afet dönemlerinde sorumluluklar artabilir, ilişkilerde alıştığımız rollerde değişimler yaşanabilir.Bireylerin her şeyi tek başına yüklenmemesi ve bunalmaması adına durumların iyi analiz edilmesi ve sorumlulukların paylaşılması gerekir. Partnerler aralarında kendilerine fazla gelen, veya yüklenemedikleri işleri açık bir şekilde konuşabildiklerinde ve bu işte yalnız olmadıklarını birbirlerine anımsattıklarında süreci daha güvenli atlatabilirler. Hayatın her alanında olduğu gibi çiftler açık iletişimi önceliklendirip, endişelerini birbiriyle paylaşıp karşı tarafın duygularını anlamak konusunda da özenli olmalıdır. Stresli zamanlarda gerginlik ve tolerans eksikliği gözlemlenebilir, ancak ufak bir teşekkür gibi minnet gösteren davranışlar, tarafların birbirine sevgilerini ve saygılarını açıkça gösterdikleri jestler duygusal destek konusunda oldukça yardımcı olabilir.

 

https://kemalsayar.com/website/assets/images/my1/images/5fae9198e2b0f__psikolojik-dayaniklilik-2.jpg

Bozulan düzen ve ritüellerin yerini elbet ki yeni ritüeller ve düzenler alacaktır. Planlar yapmak ve yeni hedefler üzerinde çalışmak ilişkiler için oldukça motive edici davranışlar arasında. Bunların yanında olumlu olanı elden bırakmamak, ilişkideki neşeyi yükseltmek için espri anlayışından vazgeçmemek, gülücükleri paylaşmak zor dönemleri atlatırken tarafların rahatlamasına da yardımcı olacaktır.

Psikolojik İlk-Yardım

Yaralandığımızda ilk yardım uygulamak yaranın iyileşme sürecinde ne kadar büyük rol oynuyorsa, psikolojik olarak hasar aldığımızda uygulanacak psikolojik ilk müdahale de aynı derecede önem taşıyor. Destek görevi gören ilk yardım öncelikle stabilize etmek, yani stresin daha kötüleşmesini engellemek, yatıştırmak, yani akut stres ve paniği azaltmak, ve son olarak gerekli olduğu durumlarda devam eden yardıma erişim sağlamak. 

https://kemalsayar.com/website/assets/images/my1/images/5fae91fb912a8__psikolojik-dayaniklilik-1.jpg

Ne Yapmalı ve Ne Yapmamalı?

• Stres halinde olan bir insan ile ilk müdahale sürecinde sakinliği korumak esastır. Danışılan kişinin endişeleri anlayıp karşılığında güven hissettirmesi danışan kişinin de cesaretlenmesine yardımcı olur.

• Dinlemek ve sabırlı olmak. Danışan kişiyi konuşmaya ve anlatmaya teşvik etmek, karşı tarafın ne yaşadığını iyice kavramak ve müdahaleyi ona göre şekillendirmek gerekir. Bu süreçte danışan kişiyi bölmek veya direkt sonuca varmaya çalışmak karşı tarafın stresini artırabilir.
• Durumun en kritik noktalarını belirlemek önemlidir ama bu adımda dikkatli olunmalıdır. Dikkatle, acele etmeden yaklaşılmalıdır. Bazen sadece vakit geçmesi bile danışanın duygu durumun yatışmasına yardımcı olabilir.
• Karşı tarafın endişelerini azımsamamak, “en azından böyle olmamış” şeklinde bir yaklaşım kişinin aklını dağıtmaktansa sorunlarının anlaşılmadığını hissettirebilir.
• Kişiye kendiyle ilgili soru sormaktan, kendine veya başkalarına zarar verme niyeti hakkında sorular sormaktan çekinmemek. Bu çok sık gerekmese dahi en ufak bir şüphe hissedildiğinde takipte olmak ve netleştirmek önemlidir, bu gibi alışılmadık bir durum var ise kişinin profesyonel bir desteğe yönlendirildiğinden emin olun.
• Tutamayacağınız sözler vermemek önemlidir.
• Kişinin ihtiyaçlarını belirlemek, gerekirse bir profesyonelden destek istemek ve belirli koşullarda kişinin tedavisinin sürdüğünü takip edip bir irtibat aracı görevi görmek gerekli olabilir.
• Son olarak kişiyi bir kaç gün takip etmek destek olduğunuz sürecin nasıl ilerlediği ile ilgili bir fikir verebilir.


Hazırlayan: İlayda Deringör

Kaynaklar

Aten, J. D. (Oct 27, 2020). 8 Ways to Help Others with Psychological First Aid. Psychology Today.
https://www.psychologytoday.com/us/blog/hope-resilience/202010/8-ways-help-others-psychological-first-aid

Everly, G. S. (Oct 09, 2018). Psychological First Aid. Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/when-disaster-strikes-inside-disaster-psychology/201810/psychological-first-aid

Heshmat, S. (May 11, 2020). The 8 Key Elements of Resilience. Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/intl/blog/science-choice/202005/the-8-key-elements-resilience

Schnell, S. L. (Jul 8, 2018). Weathering the Storm Together: Tips for Couples During a Natural Disaster. Psych Central.
https://psychcentral.com/blog/weathering-the-storm-together-tips-for-couples-during-natural-disaster/

The Headspace Clinical Reference Group. (Sept 3, 2020). How to Cope with the Stress of Natural Disasters. Headspace, National Youth Mental Health Foundation. 
https://headspace.org.au/young-people/how-to-cope-with-the-stress-of-natural-disasters/


WALSH, F. (2007). Traumatic Loss and Major Disasters: Strengthening Family and Community Resilience. Family Process, 46(2), 207–227. doi:10.1111/j.1545-5300.2007.00205.x 

   
Facebook
Facebookta Paylaş
Twitter
Twitterda Paylaş
Twitter
E-Posta ile Paylaş
Whatsapp
Whatsappta Paylaş

ÖNCEKİ HAFTALAR