66c237834c25c__1.png

Başarısızlık Şemasını Anlamak

18.08.2024

Bay Area CBT Merkezi

Başarısızlığın neden eski bir tanıdık gibi hissettirdiğini hiç merak ettiniz mi? Belki de suçlu; sürekli olarak yenilgi duygusunu besleyen ve psikolojik bir yapı olan 'başarısızlık şeması' olabilir. Bu yazı, başarısızlık şemasını, kökenlerini, kişisel ve profesyonel yaşamınız üzerindeki kapsamlı etkisini anlamanız için size rehberlik edecektir. Bu bilgiyle, şemaya dair kalıpları ortadan kaldırmak için pratik stratejileri keşfederek, dayanıklılık ve başarıya giden yolu açacağız.

Başarısızlık Şemalarının Kökenleri

 

geçmişimizin verimli topraklarında kök salmış, olumsuz çocukluk deneyimleri ve ebeveyn etkisi ile sulanmıştır. Bu yaygın başarısızlık beklentisi sadece geçici bir duygu değil, kişinin öz saygısının özüne nüfuz eden, etkileşimleri ve hayatın zorluklarına verilen tepkileri şekillendiren yerleşik bir inançtır. Pek çok kişi için bu şema, gerçekçi olmayan talepler ve imkansız beklentilerin ezici ağırlığı ile dolu bir çocukluktan kaynaklanmaktadır. Bu yüce standartlar sürekli olarak ulaşılamaz kaldığında, başarısızlık tohumları erken ekilir ve bireyler yetişkinliğe doğru ilerlerken yetersizlik duygularına saplanıp kalırlar.
Bu uyumsuz şemalar bir kez yerleştikten sonra, yeteneklerimizi ve değerimizi gördüğümüz mercekler haline gelir ve kendi kendini gerçekleştiren bir yetersizlik ve yenilgi kehaneti oluşturur. Kırılması zor bir döngüdür, çünkü bu köklü inançlar sadece alışkanlık değillerdir aksine varlığımızın dokusuna işlemişlerdir. Bununla birlikte, bu şemaların kökenlerine dair içgörü ile değişim ve büyüme için umut her zaman vardır.

 

Çocukluk Deneyimleri

Hayat, oluşum yıllarımızdaki deneyimlerle örülmüş bir örtü gibidir ve bu karmaşık tasarımın içinde başarısızlık şeması kendi iplerini bulur. Duygusal ihmalden çeşitli istismar biçimlerine kadar çocukluk döneminde yaşanan olumsuz olaylar, ruh üzerinde derin izler bırakarak bireylerin bu erken dönem uyumsuz şemaların ağırlığını yetişkinliğe taşımasına zemin hazırlayabilir. Sürekli eleştiri ve “başaramazsın” nakaratı, okul bahçesinden yönetim odasına kadar bir kişinin hayatının koridorlarında yankılanan bir koro oluşturur.

Bu deneyimler sadece anılardan ibaret değildir; dönüştürücüdür, çocuğun doğuştan gelen yeteneklerine ya da bunların eksikliğine olan inancını şekillendirir. Çocuklar, özellikle imkansız taleplerle karşı karşıya kaldıklarında, yüksek ebeveyn standartlarını karşılamada tekrar tekrar başarısız olduklarında, doğuştan gelen bir yetersizlik duygusunu, başarının kendileri için değil başkaları için olduğuna dair bir inancı içselleştirirler. Bunun etkisi derindir; duyguları, davranışları ve hayatlarının gidişatını etkiler.

Ebeveyn Etkisi

Bir çocuğun benlik kavramının şekillenmesinde ebeveynlerin oynadığı önemli rol yadsınamaz. Eleştirel ebeveynlik, ister bilinçsiz ihmal ister açık istismar olarak ortaya çıksın, başarısızlık şemasının gelişmesine zemin hazırlar. Dikkatsiz ebeveynliğin ince ama zarar verici bir biçimi olan duygusal ihmal, bir çocuğun psikolojik sağlığını derinden etkileyebilir ve tam gelişmiş bir başarısızlık şemasına dönüşebilecek kendine güvensizlik tohumlarını ekebilir. Ve böylece, olumsuz kalıpların ve benlik algılarının nesilden nesile aktarıldığı zor bir döngü devam eder. Kendi başarısızlık şemalarını barındıran ebeveynler, belki de farkında olmadan, bu uyumsuz başa çıkma mekanizmalarını çocuklarına aktararak, azalmış özgüven ve öz-değer mirasını aktarırlar. Ebeveynliğin bu şemaların gelişimi üzerindeki etkisinin farkına varmak, onların pençesinden kurtulmak için çok önemli bir adımdır.

Başarısızlık Şemasına Dair İşaretleri Tanıyabilme

Başarısızlık şeması geçmişimizden beslendiğinden, varlığı günümüzde hem ince hem de açık olabilen işaretlerle kendini gösterir. Bu şemanın kıskacındaki bireyler genellikle düşük öz saygı ve günlük yaşamlarının arka planını oluşturan ısrarcı bir yetersizlik duygusu tarafından kuşatılır. Yargılanma ve değerlendirilme korkusu, yüksek düzeyde stres ve kaygıya neden olabilir. Bu da performansı engelleyen ve şemayı sürdüren bir yapıya yol açar. Davranışsal olarak bu, kişinin yeteneklerinin mercek altına alınabileceği durumlardan kaçınma veya spot ışıklarına çıkmak yerine gölgede kalmayı tercih etme şeklinde kendini gösterir. Erteleme de başarısızlık şemasının yaygın bir eşlikçisidir, sadece bir işaret olarak değil, aynı zamanda bir pekiştirici olarak, geciktirilen her eylem şemanın pençesini sıkılaştırır. Bu işaretlerin farkına varmak, şemanın etkisinin üstesinden gelme yolculuğunda çok önemlidir.

/website/assets/images/my1/images/66c200b5dc5e6__2.jpeg

Duygusal Dışavurumlar

 

Genellikle zorlu, affetmeyen bir arazi tarafından gölgelenir. Burada yetersizlik ve başarısızlık mesajlarını acımasızca yayınlayan bir iç eleştirmen hüküm sürer. Bu ses sürekli varlığını hissettirerek özgüveni zedeler ve umutsuzluk, depresyon ve kaygı duygularını körükler. Sonuç, kişinin gerçek potansiyelinin altında yaşadığı bir hayat, aşılmaz görünen duygusal barikatların damgasını vurduğu bir yolculuktur.
Bu olumsuz benlik algısı kakofonisinin ortasında motivasyon azalır ve kaçınılmaz başarısızlık inancı kök salarak bireylerin kendilerini motivasyonsuz ve kendi potansiyellerinden kopuk hissetmelerine neden olur. Bu, duygularımızın ve bedensel hislerimizin, eylemlerimiz ve hayata bakış açımız üzerindeki derin etkisinin çarpıcı bir hatırlatıcısıdır.

 

Davranış Kalıpları

Hata şemasının neden olduğu duygusal kaos, genellikle başarıyı sabote edebilecek bir dizi davranış biçiminde kendini gösterir. Kronik erteleme, görevlerin tamamlanmasını ve hatta başlatılmasını engelleyebilen felç edici başarısızlık korkusunun bir göstergesidir. İşi terk etme ve düşük iş kalitesi, hata yapmaya maruz kalma potansiyelinden bir kaçıştır. İncelemenin spot ışıklarından kaçınmak için bireyler kendilerini izole edebilir, böylece işbirliği ve büyüme fırsatlarını kaçırabilirler. Bazıları algılanan yetersizliklerini telafi etmek için aşırı çaba göstererek işkolik olabilirken, diğerleri korkularına teslim olarak görevlere gönülsüzce yaklaşabilir ve beklenen başarısızlıklarına boyun eğebilir. Bazı insanlar güvensizlikleriyle bu şekilde başa çıkmaktadır. Mesleki açıdan bu durum, kişinin yeteneklerinden daha azına razı olmasına, kaçırılan fırsatlara ve kariyer durgunluğuna yol açarak gelişme yeteneğini engellemesine neden olabilir.  

Başarısızlık Şemaları Hayatımızı Nasıl Etkiler?

Başarısızlık şemasının etkisi bireyin çok ötesine geçerek, kişisel hayattan profesyonel hayata kadar hayatlarının her alanını etkiler. Zorluklardan kaçınarak ve başarısızlığı kişiselleştirerek, bireyler kendi öğrenmelerini ve büyümelerini engelleyerek kendilerini şemanın içine daha da hapsederler. Başarısızlık şemasının kendini gerçekleştiren kehaneti, kişisel hedeflerin peşinde koşmayı ve gelişimi engelleyen zorlu bir bariyer olabilir. Başarısızlık korkusu, bireylerin gerekli becerileri geliştirmelerini ya da niteliklerine ve potansiyellerine uygun kariyerleri seçmelerini engelleyebildiğinden, profesyonel alan da bu etkilerden muaf değildir. Başarı karşısında bile başarısızlık şeması, başarıları tesadüflere ya da şans eseri elde edilen başarılara dönüştürebilir ve başarıyı öz değerden daha da koparabilir.
Başarısızlık şemasıyla var olmak, kişinin potansiyelinin çok altında yaşamasına eşittir ve bu durum, başaramama nedeniyle umutsuzluğa ve depresyona yol açabilir.

İlişkisel Zorluklar

Başarısızlık şeması sadece bireyi etkilemekle kalmaz, aynı zamanda ilişkilere de gölge düşürerek korku ve yetersizliğin ön plana çıktığı bir manzara yaratabilir. Bazıları, bir ortaklıkta başarısız olma riski yerine yalnızlığı tercih ederek ilişkilerden tamamen kaçınmayı seçebilir. Diğerleri ise kendi içlerinde bulmakta zorlandıkları değer duygusunu yansıtmak için ilişkileri bir ayna olarak kullanarak başarılı partnerler şeklinde onay arayabilir.
İlişkilerde kaçınılmaz olarak zorluklar ortaya çıktığında, başarısızlık şemasına sahip kişiler bunları tipik ilişkisel engellerden ziyade kişisel başarısızlıklar olarak yorumlayabilir, bu da kaygının artmasına ve potansiyel olarak ilişkinin istikrarsızlaşmasına neden olabilir. Başa çıkma arayışı, şemanın yol gösterdiği şüphe ve hayal kırıklığı ormanında zorlu bir yolculuğa çıkılmasına sebep olabilir. 

Kariyer Engelleri

İşyerinde, başarısızlık şeması potansiyel olarak sinsi bir güç oluşturarak ilerleme ve tatmin önünde engeller yaratabilir. Bu şemanın sebep olduğu istikrarsızlık, başarısızlık şeması eğilimi de dahil olmak üzere birçok şekilde ortaya çıkabilir:
Sık iş değişiklikleri
Erteleme ve dakik olmama gibi olumsuz davranışlar nedeniyle işten çıkarılmalar
Başarısızlık korkusundan kaynaklanan girişkenlik azalması, bireyin kendini savunma yeteneğini azaltabilir, değerli katkılarını ve kariyer ilerlemesini kısıtlayabilir.
Karar verme felci ve inisiyatif alma konusundaki isteksizlik de başarısızlık şemasının karakteristik özelliklerindendir ve liderlik fırsatları ile iş tatmininin önündeki engeller olarak işlev görür. Bu engeller aşılamaz değildir, ancak başarısızlık şemasındaki köklerini tanımak bunların üstesinden gelmenin anahtarıdır. 

Şema Terapi ile Başarısızlık Şemalarının Üstesinden Gelebilmek

Her şeye rağmen, başarısızlık şemasıyla mücadele edenler için umut kaybolmuş değildir. Şema Terapi, bu zorlu zihinsel durumun hem semptomlarını hem de gelişimsel kökenlerini ele almak için yapılandırılmış bir araç sağlayarak bireylere umut ışığı olarak ortaya çıkmaktadır. Uyumsuz şemaların azaltılmasında etkinliği kanıtlanmış olan Şema Terapi, kişilik ve yeme bozukluklarının yanı sıra anksiyete ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu da dahil olmak üzere bir dizi ruh sağlığı bozukluğunda semptomların iyileştirilmesi için bir yol sunmaktadır. Hem bireysel hem de grup formatları umut vaat eden Şema Terapi, erişilebilir ve uyarlanabilir olup, yalnızca başarısızlık şemasını değil, çoğu şemayı da iyileştirmek için özel bir yaklaşım sunar.
Tüm ruh sağlığı bozukluklarında etkinliğini ortaya koymak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmakla birlikte, Şema Terapi, özellikle başarısızlık şeması ağını çözmek isteyenler için sağlam bir seçenek olarak durmaktadır. Bu terapötik yaklaşım, geçmişin zincirlerinin kırılabileceğinin ve değişimin ulaşılabilir olduğunun bir kanıtıdır.

/website/assets/images/my1/images/66c20126cde44__4.jpg

Şema Terapinin İşleyişi

Şema Terapide yol almak, danışanın mücadelelerini ortaya koyan ve temel duygusal ihtiyaçlarını tanımlayan vaka kavramsallaştırması ile başlayan ortak bir çabadır. Bilişsel yeniden yapılandırma, deneyimsel egzersizler ve davranışsal kalıp kırmanın bir karışımı ile danışanlar dönüştürücü şema değişimine doğru yönlendirilir. Rehberli imgeleme ve sandalye diyalogları gibi teknikler, bu derin inançlarla yüzleşmek ve yeniden şekillendirmek için kullanılırken, empatik yüzleşme ve sınırlı onarım gibi stratejiler temel ihtiyaçları karşılamaya ve uyumsuz şemaları yönetmeye hizmet eder.
Çalışma sayfaları ve kitapları da dahil olmak üzere destek materyalleri, terapötik sürecin ayrılmaz bir parçasıdır ve danışanlara iyileşme yolculuklarında yardımcı olacak somut araçlar sağlar. Bu, özveri ve bağlılık gerektiren bir süreçtir, ancak böyle bir çalışmanın ödülleri paha biçilemez olmaktadır.

Terapi Yoluyla Başarıya Ulaşmak

 

Şemalar etkili bir şekilde hedeflendiğinde ve değiştirildiğinde, bireyler çeşitli ruh sağlığı bozukluklarıyla ilişkili semptomlarda önemli azalmalar yaşayabilir ve bu da daha fazla refah sağlar. Terapi yoluyla elde edilen başarı, yenilenmiş bir umut ve olasılık duygusu getirerek ruh sağlığını ve fiziksel dengeyi yeniden sağlayabilir. Şema terapi, diğer terapilerle plato çizen hastalar için semptom remisyonuna ulaşmak veya kalan semptomları daha etkili bir şekilde yönetmek için gereken atılımı sağlayabilir. Bu, uzun süredir başarısızlıkla uğraşmış olanlar için bir zamanlar zor olan zafer duygusunun gerçeğe dönüştüğü, başarıya doğru bir yolculuktur.

 

Günlük Hayatta Başarısızlık Şemasını Yönetebilmek

Terapi, başarısızlık şemasının üstesinden gelmek için hayati bir adım olsa da, savaş burada bitmiyor. Bu şemayı günlük yaşamda yönetmek, bilinçli çaba ve öz farkındalık gerektiren bir taraftan da devam eden bir süreçtir. Başarısızlık şemasıyla ilişkili uyumsuz başa çıkma tarzlarından uzaklaşmak, günlük hayatta uygulanabilecek pratik stratejilerle mümkündür. Farklı başa çıkma biçimlerini keşfederek ve anlayarak, bireyler terapötik ortam dışında şemalarıyla başa çıkmanın daha iyi yollarını keşfedebilirler.
Şema günlüğü tutmak, kişinin düşünceleri ve davranışları hakkında düzenli olarak düşünmesini ve farkındalığını teşvik eden pratik bir yaklaşımdır. Bu alışkanlık, terapide öğrenilenleri pekiştirerek başarısızlık şemasının etkisini yönetmeye yönelik dikkatli bir yaklaşımı teşvik eder. Bu, bireylerin zihinsel manzaraları üzerindeki kontrollerini geri kazanmalarını sağlayan proaktif bir duruştur.

Farkındalık ve Özşefkat

Şimdiki zamanda kalmak için farkındalık pratiği yapmak, başarısızlık şemasının saldırısına karşı güçlü bir savunma aracı olabilir. Bireylerin geçmişteki aksilikler üzerinde düşünmek veya gelecekteki hatalardan korkmak yerine şimdi ve buraya odaklanmalarını sağlar. Bu uygulama, algılanan başarısızlıklar üzerinde durma eğilimini azaltarak dengeli ve bağışlayıcı bir içgörüye teşvik eder. Özşefkati geliştirmek de aynı derecede hayati önem taşır, çünkü zorluk zamanlarında kişinin kendisine tıpkı sevdiği bir arkadaşına davrandığı gibi nezaket ve anlayışla davranmasını içerir. Özşefkati benimsemek, duygusal iyileşme ve dayanıklılığa sebep olur ve başarısızlık şemasının başını kaldırdığı anlar için yumuşak bir iniş sağlar. Bu, öz bakıma dair nazik ama güçlü bir yaklaşımdır.

/website/assets/images/my1/images/66c200e9271b9__3.jpg

Ulaşılabilir Hedefler Belirleme

Hedef belirlemek, başarısızlık şemasıyla ilişkili yetersizlik duygularına karşı koymak için güçlü bir strateji olabilir. İşte hedef belirlemenin bazı faydaları:
Gerçekçi olan uzun ve kısa vadeli hedefler belirlemek, ilerleme ve başarı hissi sağlayabilir.
Bu hedeflere ulaşmak özgüven ve güçlü bir kabiliyet duygusu oluşturabilir.
Kişinin yeteneklerine dair somut bir kanıt sağlayarak şemanın anlatısına meydan okur ve kendine olan inancı güçlendirir.
Aşırı iddialı hedeflerin daha ulaşılabilir seviyelere çekilmesi de bunalmışlık hissini önleyebilir ve böylece başarma şemasına geri dönebilecek başarısızlık deneyimleme riskini azaltabilir. Bu hedef belirleme pratiği sadece bir listedeki maddelerin üstünü çizmekle ilgili değildir; yeni bir başarı hikayesi oluşturmak ve uzun süredir devam eden yetersizlik inançları karşısında bile ilerlemenin mümkün olduğunu kendine kanıtlamakla ilgilidir. 

Özetle…

 

Şema Terapisi bir umut ışığı olarak ortaya çıktı ve bize, bizi geride tutan derin inançları sadece yönetmenin değil, üstesinden gelmenin de mümkün olduğunu gösterdi. Farkındalık, özşefkat ve hedef belirlemeyi günlük hayatımıza entegre ederek, anlatılarımızı yeniden yazmaya başlayabilir ve başarının sadece bir olasılık değil, aynı zamanda bir gerçeklik olduğunu kabul ederek yeni bir geleceğe adım atabiliriz. Gelin, başarısızlık şemasının diktiği engellerin aşılabilir olduğu ve diğer tarafta bizi tatmin ve başarı dolu bir yaşamın beklediği inancını hep birlikte ileriye taşıyalım.

 

Çeviren: Uzman Psikolog Lamia Kalender Ergül @uzmpsklamiaergul
Kaynak: https://bayareacbtcenter.com/understanding-the-failure-schema

Facebook
Facebookta Paylaş
Twitter
Twitterda Paylaş
Twitter
E-Posta ile Paylaş
Whatsapp
Whatsappta Paylaş

ÖNCEKİ HAFTALAR