RUHSAL AÇIDAN DAYANIKLI ÇOCUK YETİŞTİRMEK

Judith Locke

Bu bir ebeveynden gelen alışılmadık bir terapi isteğiydi. Sekiz yaşındaki bir çocuğun annesi ve babası şu an her şeyin yolunda gittiğinden bahsetti fakat kendi ebeveynlik yaklaşımları ve yıllar ilerledikçe çocuklarının ne yaşayacağı konusunda endişeliydiler. Klinik psikolog olarak benden istekleri çocuklarını altı ayda bir görerek, uygun şekilde geliştiğine ve herhangi bir anksiyete ya da depresyon belirtisi göstermediğine dair takip etmemdi.  Bu istekleri karşısında büyülenmiştim. Benden istedikleri şey bir arabanın servise gitmesinin psikolojik eşdeğeri gibi görünüyordu. 

Bir psikiyatristin ya da psikoloğun klişe olarak ilk sorusunun danışanın çocukluğu hakkında olması şaşırtıcı değildir. Erken yaşam deneyimlerinin kişinin, şimdiki ve gelecekteki iyi oluş hallerinde kalıcı bir etkisi olduğu artık belirlenmiştir ve bu aynı zamanda kişiye nasıl ebeveynlik edildiği ile de ilgilidir. Sayısız çalışma ebeynlik eylemlerinin ve yaklaşımlarının diğerleri üstündeki önemini kanıtlamıştır. Örneğin ebeveynlerin duygusal olarak duyarlı olmaları, açık kurallar koymaları, çocuklarını övmeleri, evdeki ödevlerine ve derslerine yardım etmeleri, bir çocuğun özerkliğini desteklemeleri ve çocuklarıyla daha kaliteli zaman geçirmeleri çocukların benlik saygısı kazanması, kendine güvenmesi, güvenlik duygusu, akademik başarı ve akranlarıyla olan ilişkileri gibi birçok yararlı sonuçlarla ilişkilendirilmiştir. 

Bu araştırmanın bilimsel dergilerden genel nüfusa yayılması, birçok ebeveynin ebeveynlik faaliyetlerine 50 yıl önce olduğundan daha fazla çaba ve zaman harcamasıyla oldukça etkili olmuştur. Fakat bazı ebeveynler bu uygulamaları çocukları için yararsız olan uç noktalara uyarlamışlardır ve bu bir risktir. 
Amerikalı Psikolog Martin Seligman The Optimistic Child (İyimser Çocuk) (2011) adlı kitabında, aşırı ‘iyi’ ebeveynlik eylemlerinin olumsuz sonuçlarını tartışıyor. Ebeveynler, çabadan bağımsız bir şekilde bol miktarda övgü vererek çocukların iyi duygularını geliştirmeye odaklandıklarında aslında çocukların kendilerine gerçekten saygı duymalarına sebep olacak yeteneklerini sergilemelerini engellediğini varsaydı. Çocuklardaki bu uygun düşünce sistemi sadece zorlukların üstesinden gelme şansı onlara verildiğinde kazanılıyor. 

O zamandan beri, bilim adamları, aşırı koruyucu olmak, çocuğun kendi kararlarını vermesine izin vermemek, çocuk için aşırı yüksek akademik ve sosyal beklentilere sahip olmak, ileri derecede düşkün olmak ve aşırı bakım gösterilen ebeveynlik türünü tanımlamak için ‘helikopter ebeveynliği’ ve ‘aşırı ebeveynlik’ gibi terimler üretti. Tabii ki bu ebeveynlik şekli çocuklar için hem o zamanki süreçlerinde hem de daha sonraki yaşantılarında anksiyete, zayıf liderlik becerileri, zayıf yaratıcılık becerileri, artan narsisizm, azalmış öz-düzenleme becerileri, artan alkol kullanımı, daha düşük yaşam memnuniyeti ve daha az sıkıntı toleransı gibi zararlı sonuçlarla ilişkilendirilmiştir. 

Peki, ebeveynler ne yapmalı? Doğru olan şey genellikle yanlışsa, seçimlerinize nasıl rahatça güvenebilirsiniz? Belki de, altı aylık bir psikolojik çocuk kontrolü fikri kulağa aptalca gelmiyor. Ama sonunda o ebeveynlerin çocuğunu görmeyi kabul etmedim. Bunun yerine, ebeveynlerden geri dönmelerini istedim ve ebeveynliklerinde farklı amaçları hedeflemelerini söylediğim bir seans yaptım. Onlara, çocuklarının her zaman “şimdi ve burada” konteksinde mutlu ve başarılı olmasını sağlamamalarını söyledim bunun yerine uzun vadede faydalı olacak beş beceri geliştirmeye teşvik ettim: dayanıklılık, öz düzenleme, zorlukların üstesinden gelebilecek kaynaklara sahip olma, saygı ve sorumluluk.  Bu yeteneklere odaklanmanın, karşılaşabileceği zorluklara bakılmaksızın kızlarına gelecekte daha iyi gelişme şansı vereceğini açıkladım. İşte nedeni. 

Dayanıklılık sayesinde, çocuklarınız şimdi veya gelecekte karşılaşabilecekleri durum ne olursa olsun, zorlu koşullardan geri dönme ve zorlukların üstesinden gelme olanağına sahip olacaklar. Dayanıklılık onlara günlük olarak dünyayla yüzleşmek için güven verir, çünkü ne olursa olsun başaracaklarına inanırlar. Bu onların daha ilginç yaşamlar sürmesini ve daha fazla başarıya ulaşmalarını sağlayacaktır. 

Ebeveynlerin aşırı koruması, çocukların dayanıklılık geliştirme yeteneğini azaltır, çünkü onları bir hedef peşinde koşarken hissedebilecekleri rahatsızlık veya zaman zaman gariplikle başa çıkmayı öğrenme fırsatından mahrum eder. Aşırı duyarlı bir şekilde korunan çocuklar hayatlarını daraltmaya ve sadece başarıdan emin oldukları aktiviteleri yapmaya ve yakın çevrelerinin tam kontrolünü elinde tutmaya başlayacaklar. 

Çocuklarınızın yaşlarına uygun zorluklarla karşılaşmalarına izin vererek dayanıklıklarını arttırabilirsiniz. Biraz sinir bozucu sonuçlarla karşılaştıklarında hemen adım atmamak gibi küçük başlangıçlar yapabilirsiniz. Örneğin, bir zorlukla karşılaşsalar bile blokları istifleme veya ayakkabı bağlarını bağlama çabalarına devam etsinler. Aynı zamanda, çocuklarınızı gerçek çabaları ve kalıcılıkları için övdüğünüzden emin olun. Bir konuda başarılı olduklarında bu onların bir zorluğun üstesinden gelmelerini sağlayan ya da yeni bir beceri öğrenmelerini sağlayan niteliklerini anlamalarına yardımcı olacaktır. Çocuklarınızın, zorlu görevler karşısındaki dayanıklılıklarını fark etmek çocuklarınızı gelecekteki zorluklarla yüzleşmek için gerekli güce sahip olduklarına inanmaya da teşvik edecektir. 
Daha fazla öz düzenleme sayesinde çocuklarınz kısa vadede hoşnutluk getirecek bir şeyi yapmaya gelecekteki daha büyük hedeflerini düşünerek karşı koyabilecekler, örneğin öğleden sonraları Netflix önünde vakit harcamak yerine ödevlerini bitirmek, okuldan eve giderken tatlı satın almaya direnmek ve böylece yeni bir Nintendo oyunu için para biriktirebilirler ya da zaman zaman yuvarlanmalara ve başarısızlıklara rağmen yeni numaralara hakim olmak ve kaykay hareketlerini uygulamak için çok çalışmak. 

Hayatta iyi olan hemen hemen her şey - başarılı kariyerler, işletmeler, ilişkiler, yaratıcı çabalar - anında tatmin olmanın cazibesine kapılmak yerine "yavaş pişirme" nin sürdürülmesine dahil olan öz düzenlemeye bağlıdır. Eğer çocuklarınızın şimdi ve burada konteksinde her daim mutlu ve başarılı olmalarını sağlarsanız, bazen gelecekteki faydaları için mevcut tercihlerini veya geçici ruh hallerini görmezden gelmenin değerini keşfetme şansı elde edemezler. 
Çocuklarınızın öz denetim becerilerini geliştirmenin birkaç yolu vardır. Üç şeyde tutarlılık ayarlamalısınız: kurallar, rutinler ve tepkiler. Sabah kalkma, kahvaltı etme ve oyuncaklarıyla oynamadan önce okul kıyafetlerini giyme alışkanlıkları gibi çocuklarınızın takip etmesi gereken birkaç temel kural ve öngörülebilir rutin oluşturun. Tutarlı ve sakin sonuçların da yardımı olur. Çocuklarınızın bir talimatı görmezden gelmenin, sadece bir süreliğine bile olsa, bazı ayrıcalıklarını kaybedecekleri anlamına geldiğini bildikleri takdirde, sınırları zorlama olasılıkları daha düşük olacaktır. Çocuklarınıza her zaman sorumluluklarını hatırlatma isteğinize karşı zaman içinde karşı koymalısınız. Kendi iç motivasyonları, sizin onlar için her zaman bir “çalar saat” gibi davranan hatırlatmalarınızdan uzun vadede daha etkili bir teşvik olacaktır. 
Zorlukların üstesinden gelebilecek kaynaklara sahip olma, çocuklarınızın eylemlerini mevcut duruma göre ayarlama yeteneğini açıklar. Değişen koşullara karşı dayanıklı olmaktan daha fazlasını içerir. Kaynaklara sahip olan çocuklar davranışlarını uyarlayabilir ve değişen bir duruma uygun şekilde yanıt verebilir. Bu, kaosun ortasında çözümler bulmaya, suçlayacak veya mağdur edecek birini aramak yerine başa çıkma yollarına odaklanmaya bağlı. 
Çocuklarınızın sorunlarını çözmek için kendi kaynaklarınızı kullanırsanız, nasıl adapte olacaklarını öğrenme şansı bulamayacaklar. Kendinizi çözüm bulucu olarak belirleme riskiyle karşı karşıyasınız ve çocuklarınız sorunları kendi başlarına çözmeleri gereken bir yaşta olsalar dahi çözüm için size bakmaya devam edebilir. Gerçekten de, helikopter ebeveynlik terimi, üniversite görevlilerinin, ebeveynlerin üniversite çağındaki çocuklarının hala sorunlarını çözmeye devam etmesini fark etmesiyle popüler hale geldi. Mesela çocuklarının ödevleri için akademisyenden ek süre talep etmek ya da üniversite çağındaki çocuklarına yemek ve temizlik yapmak için bir dadı aramak gibi. Çocukların yetişkinlikte bile kendi eksenleri etrafında dönmeleri, kendilerine yetmeleri gerekmediğinde, nasıl uyum sağlayacaklarını ve başa çıkacaklarını asla öğrenemeyecekler ve önlerine çıkan kaçınılmaz zorluklardan daha olumsuz etkilenecekler. 
Çocuklarınızın kaynaklara sahip olmasını geliştirmenin yolu çok basit: onların problemlerini onlar için çözmeyin. Her yıl, çocuklarınızın yaşlarına uygun zorluklarla karşı karşıya gelmesine izin vererek başlayın işe mesela garsona lavabonun nerede olduğunu sizin sormanız yerine onların sormasına izin verin, öğretmenlerine sizin sormanız için adım atmak yerine, onları ödevlerinde nerede yanlış yaptıklarını sormaları konusunda cesaretlendirin. Ayrıca onları evde daha fazla problem çözmeleri için yönlendirebilirsiniz mesela kardeşleriyle televizyon ya da bilgisayar için kavga etmesi gibi. Başka bir strateji de rol yapmaktır mesela eğer okul öğle yemeklerini unuturlarsa ne yapacaklarını sorabilirsiniz. 
Daha geniş bir topluma uyum için saygı esastır. Tipik olarak otorite figürlerine uygun saygı gösterilmesi ve evde ve okuldaki sosyal sözleşmeleri takip etmekle ilişkili olmasına rağmen, çocuklara saygıyı öğretmek, diğer insanların haklarını ve duygularını düşünmenin ötesine geçer. 
Eğer çocuklarınıza sürekli olarak bir ortamdaki en önemli insan olduklarını öğretirseniz saygı duyma ve çevrelerine uyum sağlama yeteneği geliştirmezler. Çocuklarınızın kazanmasını ya da zafere ulaşmasını sağlamak için durumları değiştirmek, diğer insanlar parladığında rahat olmayı öğrenemeyecekleri anlamına gelir. Bu onlara uzun süreçte zarar verecektir, ekip üyesi ya da çalışma arkadaşı olarak onları daha az çekici seçenekler haline getirecektir. 

Sorumluluk, saygının bir uzantısıdır ve çocuklarınızın çevrelerindeki insanlara ve genel olarak topluma fayda sağlayacak şeyler yapmasını içerir. Halka açık bir yerde yumuşak bir sesle konuşmak veya yaşlı bir kişinin otobüse oturmasına izin vermek gibi küçük faaliyetler olabilir. Sorumluluk demek yaptığınız hataların sorumluluğunu üstlenebilmek, yanlış bir şey yaptığınızda sahiplenmek ve düzeltmek demektir.
Çocuklarınızın haklarını sorumluluklarından üstün tutup bunlara öncelik verdiğinizde, sorumluluk becerisini öğrenmelerini ve topluma katkıda bulunmanın sağlıklı yararlarını deneyimlemelerini önlersiniz. Çocuklarınıza, başkaları için yaptıklarında, başkalarının onlar için yaptıklarından daha fazla olmasa da, mutluluk olduğunu hatırlatın. 

Çocuklarınıza sorumluluk öğretmenin en etkili yollarından biri, onlara küçük yaşlardan itibaren ev işleri vermektir. Üç yaşından küçük çocuklar masayı kurmaya yardımcı olabilir ve ailenin üyelerine katkıda bulunuyormuş gibi hissedebilirler. Siz bunu öğretmeye ne kadar erken başlarsanız, onlar aileye katkıda bulunmaları gerektiğini o kadar çok kabul ederler. Ekran zamanı ve harçlık gibi haklarını, düzenli ev işleri yapmak gibi sorumluluklarıyla ilişkilendirerek motivasyonlarını teşvik edin. Çocuklarınızın sorumluluk bilincini geliştirebilecek diğer yollar şunlardır: harçlıklarının birazını ya da sahip oldukları şeyleri hayır kurumlarına bağışlamaları için onları davet etmek; onlara bir evcil hayvanın ihtiyaçlarından sorumlu olma şansı sunmak (yeterince büyük olduklarını varsayarak); onlara komşulara yardım etme şansı vermek; onlara gönüllü işler yapabilmeleri için fırsat vermek. 

 Son zamanlarda yapılan araştırmalar, birçok modern ebeveynin çocuklarını fazladan koruduğunu, bakımını yaptığını ve onlara yardımcı olduğunu, çocuklarının becerilerini azalttığını ve refahlarına zarar verdiğini göstermektedir.

“Aşırı ebeveynlik” ya da “helikopter ebeveynlik” terimleri ebeveynliğe olan bu aşırı yaklaşımları tanımlar. Çocuklarınız için zorluklardan arınmış, “mükemmel bir çocukluk” sağlamaktan kaçınmaya çalışın. Bunun yerine çocuklarınızın yaşlarına uygun görevlerle yüzleşmesine izin verin ki böylece temel yetenekler olan dayanıklılık, öz-düzenleme, zorluklarla baş edebilmek için kaynaklara sahip olma, saygı ve sorumluluk gibi yetenekleri geliştirebilsinler. 

Çocuklarınızın hedefleri doğrultusunda ilerlerken ara sıra rahatsız edici duygularla yüzleşmelerine izin verin. Bu onların temel yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olacaktır. Örneğin, bunu onlar için yapmak yerine blokları üst üste dizmeyi öğrenmek gibi bir zorlukla devam etmelerine izin verin. Onların akademik başarısızlıklarıyla yüzleşmelerine izin verin ki böylece organizasyon ve öz-düzenleme becerilerini geliştirme şansları olsun. 

Ayrıca okullardaki en iyi niyetle yapılan fakat öğrencileri zorluklardan ve sorumluluklardan yoksun bırakan çevre karşısında uyanık olmanız gerekmektedir. Öğretmenleri ve okulu öğrencilerin olgunluğunu ve dayanıklılığını geliştirecek görevler hazırlamaları konusunda kendi etkinizi kullanarak cesaretlendirin. 
Tabii ki, tüm çocuklar aynı mizaçla doğmaz. Bazıları diğerlerinden daha bağımsız ve yeteneklidir. Fakat çocuğunuzun becerisi eksik gibi görünse de bu sizin algılanan açığı telafi etmek için daha fazla adım atmanız gerektiği anlamına gelmez. Klinik olarak, ebeveynlerin çocuklarına küçük yaşta etiket yapıştırdıklarında, neredeyse kendi kendini gerçekleştiren kehanetler haline gelebileceklerini görüyorum. Mesela eğer ebeveynler bir çocuğu diğer kardeşlerine göre tembel olarak etiketlerlerse, o çocuğa sorumluluklarını diğer ‘organize’ kardeşlerine hatırlattıklarından daha çok hatırlatırlar. Bu durum zaman geçtikçe diğer kardeşleri daha fazla hazır ve nazır olurken o ‘tembel’ çocuğun daha az öz-düzenleme ve sorumluluk hissi geliştirmesine sebep olur. Benzer şekilde, 'kendine güvenen' olarak etiketlenmiş bir çocuk ebeveyn yardımı olmadan çok daha fazla zorlukla karşılaşabilir, böylece dayanıklılığını geliştirir, oysa 'utangaç' etiketli kardeşi aşırı korunur ve aşırı yardım görür, sonuç olarak bağımsızlığı daha da azaltılır. Buna karşı koymak için, çocuklarınızı gelişimlerinin çok erken dönemlerinde belirli özelliklere sahip oldukları şeklinde etiketlemekten kaçının. Kişiliklerini basitleştirme eğilimlerinize karşı koyun ve onlara 'doğal' kişilikleri olduğuna karar verdiğiniz şeyi söylememeye çalışın. Adım attığınız ve onlara yardım ettiğiniz her anın farkında olun, eylemleriniz, yetenekleri hakkında ne düşündüğünüzü onlara bildirme riski taşır, bu da onları zorluklarla yüzleşmede daha az kabiliyetli hissettirir. 

Dikkat edilmesi gereken bir diğer konu, çocuğunuzun özerkliğine ve becerilerine katkıda bulunmaya yönelik kendi girişimlerinizin başkalarının iyi niyetli, ancak zararlı eylemleri tarafından gasp edilebileceğidir. Bir anekdot eklemek gerekirse, bazı öğretmenlerin ve okulların çocuklara yardım etmeyi abarttığını ve zorluklarla yüzleşmelerine izin vermediklerini duydum, örneğin, cesaretlerini kırmamak veya daha düşük notlarla onları incitmemek için karneleri değiştirmeyi teklif ediyorlar. (muhtemelen ebeveynlerin ısrarıyla). 

Bu kültürel etkiye karşı koymak için, okulu ve öğretmenlerini öğrenciler için uygun talepler ve zorluklar oluşturmaya devam etmeye teşvik ederek çocuğunuzun okul topluluğundaki aklın sesi olmanız gerekebilir. Çocukların her zaman tercih ettikleri mesela en iyi arkadaşlarının ya da favori öğretmenlerinin olduğu sınıfta olmalarını sağlamaya çalışma isteğine karşı koyun – bu onların geçici zorluklarla nasıl mücadele edeceklerini öğrenmelerine, yeni arkadaş edinebilmek gibi sosyal becerilerinin gelişmesine ve farklı öğretme tarzıyla nasıl başa çıkacağını öğrenmelerine yardımcı olur. 
"Çim biçme makinesi ebeveynliği" yoluyla yolu yumuşatmak, çocuklarınızı yalnızca düzgün yollara hazır hale getirmeye yarar. Çocuklarınızın etrafında sürekli gezinmek, onları sadece sizin varlığınıza daha da bağımlı hale getirir. Onların en sevdiği kişi olarak, kendinize çocuklarınıza her gün yardım etmek için ne yapabileceğinizi sormayın, onların kendisine yardım etmesini sağlamaya yardım etmek için ne yapabileceğinizi sorun. Bu, onları önlerinde uzanan hayat yolculuklarının tümseklerine, çarpıklıklarına ve dönüşlerine gerçekten hazırlayacak bir ebeveynlik eylemidir.