Mükemmeliyetçilik Size ve İlişkilerinize Zarar Verdiğinde

11.02.2021

Dr. Dianne Grande

Bunu nasıl fark edebilir ve neler yapabilirsiniz?

25 yılı aşkın klinik tecrübemde mükemmeliyetçilik konusunda yardıma ihtiyacı olmayan bir tek hasta hatırlamıyorum. Mükemmeliyetçilerin çoğu bu durumu güçlü yanları olarak görür çünkü bu özellik onları mükemmel ve sıra dışı olmaya iter: hedeflerine ulaşmaya ve kendi standartlarını yakalamaya. Sürekli mükemmel olmak için çabalamak kimliklerinin bir parçası olmuştur. Onlar için özgüvenlerini korumanın başka bir yolu olduğunu hayal bile edemezler. 

Gerçekte olan ise, mükemmeliyetçilik kronik stres yaratır. Bu durum elinden gelenin en iyisini yapmaktan ya da kendine yeni bir gelişme fırsatı yaratmaktan farklıdır. “Adaptif mükemmeliyetçilik”; yüksek hedefler belirlemek, onlara ulaşmak için çalışmak ve başarıya odaklanmak anlamına gelir. Yüksek hedefler koyan ve sert bir özeleştiri yapmadan ya da başarısızlıkları tolere ederek hareket eden kişi adaptif mükemmeliyetçi olarak adlandırılır (bu terim kısmi olarak yanıltıcı olsa da). Bu makale adaptif olmayan mükemmeliyetçilik hakkındadır. 

Mükemmeliyetçiliğin zararlı olduğu nasıl anlaşılır?

Bu durum; kusursuz görünme, hata yapmama ve son derece yüksek standartlara sahip olunduğunda yaşanır. Mükemmeliyetçilerin ortak davranışı eleştiride ortaya çıkar. Genellikle ya hep ya hiç düşüncesine odaklanır ve onlar için yapılan şey kusursuz değilse yapılmaya değer de değildir. Mükemmeliyetçilerin bazısı için başarısızlık korkusu yoğun bir tehdittir ve endişeye sebep olacağı için sürekli ertelemeye yol açar. Bu durumda başarıya yönelmek yerine başarısızlıktan kaçınmaya odaklanılmıştır. 

Mükemmeliyetçilerin çoğu bu durumu seçmemiştir; kendileri ve başkalarının üzerindeki etkisini fark etmeden bunu yapmaya meyillidirler. Odaklandıkları şey kaygı, hayal kırıklığı gibi sonuçlardır. Mükemmeliyetçiliğe yatkınlık konusunda erken çocukluk döneminde yaşanmış bir travma etken olabilir. Örnek olarak verilen iki farklı hastanın deneyimi iki farklı mükemmeliyetçilik biçimini göstermektedir (İsimler değiştirilmiştir).

Örnekler

Kendine yönelik mükemmeliyetçilik örneği. 

Jill evi, görünüşü ve işi konusunda kusursuz olmaya çalışan zeki ve güzel bir genç kadındır. Diğerlerinin onun kusurlarını görmesini istemediği için kendini açamadığı ve hayal kırıklığı ile sonuçlanan ilişikleri olmuştur. Birçok kez kusursuz görünme çabası yüzünden duygusal açıdan yakınlaşma yaşayamamıştır. Jill’in çocukluk döneminde duygusal ihmal ve ergenlik yıllarında cinsel istismar vardır. 

Başkalarına yönelik mükemmeliyetçilik örneği. 

Başarılı bir mühendis olan Jon’un en önemli şikayeti karısının tembel ve uyuşuk olması. Aile danışmanlığı sırasında eşlerin ikisiyle de çalışma fırsatı buldum ve Jon’un karısının yetkin, sabırlı ve mutmain biri olduğunu gördüm. Jon’un şikayetleri eşinin bulaşık makinesini kullanma ve evi süpürme şekli yanında köpeği yürüyüşe çıkarması ile ilgiliydi. Eleştiriler gittikçe öfkeli ve kaba bir hale gelince karısı ayrılmayı düşünmeye başladı. Jon’un çocukluğu ise asla memnun olmayan fiziksel ve sözlü tacizlerde bulunan bir baba ile geçmişti. 

Jill’in mükemmeliyetçilik beklentisi kendine yönelik iken Jon’un beklentisi ise karısına yönelikti. Üçüncü bir mükemmeliyetçilik biçimi ise ilişki sorunlarına daha az neden olsa da bireyin kendisi için zor olan sosyal olarak öngörülen mükemmeliyetçiliktir. Bu durum bireyin sürekli başkaları tarafından mükemmel olmasının beklendiğine dair his ile ortaya çıkar.  

Jill ve Jon ilişkilerinde mutsuz ve gelecekleri hakkında endişeliydiler. İlk atmaları gerekli adım ise, beklentilerinin ve davranışlarının nasıl faydadan çok zarar getirdiğini fark etmekti. 

Mükemmeliyetçilikle Nasıl Başa Çıkılır?

Mükemmeliyetçilikle başa çıkabilmek için bu durumun hayatınızda nasıl bir rol oynadığını fark etmeniz gerekir. Mutluluğunuza veya hedeflerinize ulaşmanıza nasıl engellediğini bir düşünün. Makalenin odak noktası ilişkiler olsa da bu durumun kariyerinizi de nasıl etkilediğini dikkate alabilirsiniz. Mükemmeliyetçiliğe olan ihtiyacınız bir görevi ertelemenize sebep oluyor mu? Başarısız olma korkusu bir işe başlamanıza engel mi? Bu eğilimi fark ettikten sonra aşağıdaki önerilerden faydalanabilirsiniz. 

1. Mükemmeliyetçi olmamanın faydalarını öğrenerek kendinizi değişmeye motive edebilirsiniz (Meg Selig’in "Nine Joys of Being Imperfect" gönderisine bakın). Motive edici öneriler arasında özgüvenin artması ve hayattan daha fazla keyif almak yer alıyor. 
2. Mükemmeliyetçiliğin altında yatan korkuları tanıyın. Bu kadar yüksek standartlar belirlemeseniz ne olması sizi korkutur? İş yerinde özensiz ve dikkatsiz mi olursunuz? Eviniz güvensiz ya da düzensiz mi olur? Bu durum mükemmeliyetçilikteki ya hep ya hiç düşüncesinden kaynaklanır. Bu endişelerin yaygın olmasına rağmen gerçekleşme ihtimali çok düşüktür. 
3. Kendinize şefkat gösterin. Kendine şefkat gösteren kişi kendini eleştirmek yerine hata yapmaya ve bundan ders almaya izin verir. Yaşamınızdaki travmayı hatırlıyorsanız mükemmeliyetçiliğin bu travmanın bir sonucu olduğunu hatırlayın. Olanları anlamak ve ondan kurtulmak için kendinize izin verin. İyileşmek için profesyonel yardım alın. 
4. Yüksek standartların karşılanmadığı zamanlarda “yeterince iyi”” sonuçların neler olabileceğini hayal edin. Yüksek standartların karşılanması güzeldir ama bu durum çeşitli nedenler yüzünden her zaman gerçekleşmez. Bu nedenler; zaman kısıtlılığı, dinlenme ihtiyacı ve kontrolünüz dışındaki şeyler olabilir. Yeterince iyiyi yapmak işin bitirilmesini sağlar ve bu durum mükemmel olmasından daha önemlidir. 
5. Hızlı sonuç aramayı bırakın. Kendini geliştirmeye çalışmak odak noktanız olduğunda sağlıklıdır. Başarı uzun vadede gerçekleşebilir ve bunun için deneme ve yanılma sürecine ihtiyaç vardır. Yüksek beklentilerinizi uzun vadeye yaymak hızlı sonuçlar beklemekten daha adaptif bir davranıştır. 

Özetle söylemek gerekirse, birçok insan mükemmeliyetçiliği zararlı ve adaptif olmayan bir şekilde deneyimleyebilir. Mükemmelliğe ulaşmak için çabalamak iyidir ama mükemmelden azını beklemek ise daha farklı bir şeydir. Mutluluğunuza, ilişkilerine ve hedeflerinize engel odluğunda mükemmeliyetçilik ile başa çıkmanın yolları vardır. Gerçek sizi keşfettiğinizde bu hoşunuza gidebilir. Anna Quindlen’iin söylediği gibi, “gerçekten zor ve harika olan şey mükemmel olmaktan vaz geçip kendin olmaya başlamaktır”. 

Çeviren: Uzman Klinik Psikolog Rabia Yavuz
Kaynak: https://www.psychologytoday.com/us/blog/in-it-together/202102/when-perfectionism-harms-you-or-your-relationships