Aile Terapisi ve Kur’an Kıssaları

Müslüman ailelerle yaptığım çalışmalar sonucunda din/ahlak katmanı bu modele ben ekledim. Din ya da ahlak sahip olduğu daha yüksek bağlam sayesinde kültürü anlamlandırma ve ona meydan okuma fırsatı sağlar. Dinsel bağlam hem özgürleştirici hem sınırlayıcı olabilir. Dini bağlamda yer alan kıssalar, insanların yaşam deneyimleriyle bağlantılı bir şekilde algılanırsa sınırlandırıcı olmaktan çok terapötik işleve sahip olabilir.

Selime ve Şehit’in ilişkileri analiz edildiğinde, itaat teması öne çıkmaktadır. “İyi bir evlat” olmak için oğlun verdiği kariyer kararları anneye itaat bağlamında değerlendirilebilir. Ayrıca bu olay oğlun kendi yeteneklerini ve amacını bulmaya çalıştığı bireysel yaşam senaryosu bağlamında da anlaşılabilir. Aile dinamiklerinde ise bu durum baba kaybının neticesinde artan iyi bir evlat olma beklentisinin oluştuğu bağlam içerisinde de ele alınabilir.

İsmail’in kıssasındaki ahlaki derslerin evlatlar ve ebeveynler arasındaki ilişki bağlamında değerlendirilmesi sonucunda ise yeni sorular ortaya çıktı. Selime’nin yeterince iyi bir anne olmak için neler yapması gerekir ya da Şehit’in yeterince iyi bir evlat olması için yapması gerekenler nelerdir gibi sorular. Malik, Terapi sürecinde sık sık ebeveynlerin kendi beklentilerini Tanrı’ya yansıtarak bir kontrol mekanizması geliştirdiklerini görmüş. Şehit’in yaşadığı aile dinamikleri içinde depresyon ve esrar kullanımının bir semptom olduğunu fark etmiş. İtaat etmek için yaptığı davranışların yarattığı öfkeyi dizginlemek yerine iyi bir evlat olmanın alternatif yollarını araştırmaya başlayan Şehit, kendi tercihleri konusunda uzmanlardan görüş alarak bilinçli bir tutum geliştirmiş.  

Terapötik alan bünyesinde, ilişkilerimizi birbirimize hükmederek değil de iletişim içinde olarak kurduğumuzda yeni bir sosyal gerçeklik yaratabilmek mümkün olmaktadır. Malik, kültürel ve ailevi inançlara ahlaki bir perspektiften bakmak ve yeniden değerlendirmek için dini bağlamı keşfetmenin hayati bir öneme sahip olduğuna inanıyor. Kurandaki kıssalar, bize insanların Tanrı ile ilişkilerinin daha derin anlaşılmasını sağlayabilecek yeni anlamlar ve olasılıklar kazandırabilir.

Psikoterapi ve İslami kaynakların entegrasyonun getireceği imkanlar ve sınırlamalara bakmak faydalı olacaktır. Sistemik terapinin dini kıssalarla birlikte ele alınması; çokluk içindeki birlik fikri sayesinde daha bütüncül bir bakış açısına bizi taşıyabilir.

Kuran ayetleri çokluktan birliğe işaret eder. 

“Onlara hem iç dünyalarında hem de dış dünyalarında işaretlerimizi göstereceğiz” Fussilet Suresi 53. Ayet. 

Arapça hakk kelimesi hakkaka fiili haline geldiğinde, “gecenin kalbine yolculuk etmek ve aynı zamanda kendini en üst düzeyde gerçekleştirmek” anlamlarına gelmektedir. Psikoterapi süreci de benzer bir mücadeleyi hedeflemektedir. Bu zorlu mücadelede inancımız sınanabilir, yenilenebilir ve güçlenebilir. Bu tür durumlara doğru ve dengeli bir şekilde cevap verebilirsek, “ihsan” makamına yani  iyilik yapma ve güzellikle hareket etme fırsatına sahip olabiliriz. Bu noktada Hz. Muhammed’in bir hadisi hatırlanabilir: “Kur’an’da tek bir ayet yoktur ki, iç ve dış katmanlara sahip olmasın”. Bu bakış açısı, Hakk’ın tek bir formu olmadığını, bunun yerine başka formlara açık olduğunu ve onlara açık olmamız gerektiğini söylemektedir. 

Özetle söylemek gerekirse, her danışanın özelinde gerekli teknik ve müdahaleler geliştirilmelidir. Yeterli güven ve kabulün gerçekleştiği terapötik alanda birey kendini ve Allah’la olan ilişkisini keşfedebilir. Bunu sağlayabilmek  için terapistler zengin İslam geleneğini araştırmalı ve kendilerinin de Allah ile ilişkisini keşfetmeli. İnsan olmanın açmazlarının farkında olarak, hazır cevaplar vermek yerine soruların eşlik ettiği bir çerçevede ahlaki ve güzel olanın varlığı ortaya çıkabilir; böylece siyah-beyaz zıtlığı dışında yeni yanıtlar üretilebilir.  

Dogmatik yaklaşımlar sadece dini alanda karşımıza çıkmıyor. Psikoterapi alanı da farklı dünya görüşlerine mesafeli oluşu ve sekülerizm konusundaki ön kabulü nedeniyle meydan okunması gereken bir alandır. Dinin, kimi zamanlar patolojileri beslemesi mümkündür. Oysa meseleler manevi katmanlarda ele alındığında iyileşme ve gelişim için büyük bir kaynak olabilir.
Din ve psikoterapi insanoğlunun kendi koşulları ile mücadelesi sırasında birçok bilgi sunabilir bize. Yunan felsefesinden yeni fikirler alan Müslüman alimler gibi biz de bugün yeni fikirleri bünyemize entegre etmekten korkmamalıyız. 

Makaleyi hazırlayan: Klinik Psikolog Rabia Yavuz

Kaynakça
Burnham, J. B. (1986) Family Therapy. London: Tavistock Publications.Cronen, V. E. ve Pearce, W. B. (1985). Towards an explanation of how the Milan method works. Edisyon: D. Campbell ve R. Draper Applications of systemic therapy, 69–84. London: Grune & StrattonMalik, R. (2018). Family Therapy and the Use of Quranic Stories. Edisyon: C. York Al-Karam, Islamically Integrated Psychotherapy, 361-406. London: Templeton Press.