Yaşam boyunca benliklerimizi oluşturan birçok hikaye vardır. Bu hikayeler bizim benliğimizi ve diğerleriyle kurduğumuz ilişkileri hayat yolculuğumuzda ihtiyacımız olan anlam dünyasını bize verebilir. Kendi hakikatimizi kavrarken, hayatımızdaki meselelerle baş etmeye çalışırken hangi hikayeler bizi biz yapmaktadır? Terapist Rabia Malik bir gün danışanlarından birinin ebeveynlerinden biri ile ilişkisini anlatırken Hz. İbrahim ve Hz. İsmail’in baba oğul olarak yaşadıkları o meşhur kıssadan bahsetmesi ile bu imkanı fark eder. Bu deneyim, bir uzman olarak ona, İslam kültür dünyasına sahip danışanlarla çalışırken danışanla sağlıklı bir iletişim kurabilmek için ihtiyacı olanın bu kıssalardan faydalanmak olduğunu göstermiş.
Malik’in yaklaşımını daha iyi anlamak için Pakistanlı Müslüman bir ailenin anne-evlat olarak sorunlarını çözmek üzere terapiden faydalanmak için Malik’in ofisine geldikleri o olaya biraz daha yakından bakalım.
Selime hanım 21 yaşındaki oğlu Şehit ile yaşadığı çatışma için destek almak üzere terapiye yönlendirilmiş. Pakistan asıllı olan aile çocuklarını İngiltere’de büyütmüş. Selime aşırı kontrolcü ve ruhsal sorunları olan eşinden 25 yıllık evlilikten sonra boşanmış. Baba ve çocuklar arasında soğuk bir ilişki mevcut. Şehit’in işsiz oluşu ve esrar kullanımı anneyi endişelendiren konu ve bu durum tartışmalarındaki gündem maddesi haline gelmiş. Şehit annesi ile beraber terapi sürecine katılmayı kabul etmiş. Şehit’in müzik ve fotoğrafa olan ilgisi annesi tarafından “haram” olduğu gerekçesi ile onay görmemiş. Şehit’in bıraktığı müzik grubunun başarılı olması neticesinde Şehit kendini depresif hissetmiş ve esrar kullanımını artırmış.
Boşanma ve bunun sonucunda evin tek erkeği olmanın yarattığı baskıya ek olarak annenin oğlu üzerindeki etkisini terapi sürecinde değerlendirildi. Şehit, seanslardan birinde “İbrahim tarafından kurban edilen İsmail gibi olmadığı sürece annesi için yeterince iyi bir evlat olamayacağını” dile getirdi. Bu kıssada Allah’ın bir koç gönderdiği ve Allah’ın muradının İsmail’in kurban edilmesi olmadığı konuşuldu. İnsanların kurban edildiği bir çağda, Allah bu ilahi müdahale ile bu uygulamaya son vermişti. Bu bilgi Şehit’i yaptığı fedakarlıkların annesi için mi yoksa Allah için mi olduğunu sorgulamaya yöneltti. Devam eden görüşmelerde müzik ve fotoğrafın haram olup olmadığını kendisinin araştırması ve kendi seçimlerini üstlenebilmesi üzerinde duruldu. Şehit, uyuşturucu kullanımının haram olduğuna ve hayatının yolunda gitmesinde engel teşkil ettiğine kanaat getirdi. Sonrasında annenin oğlundan beklediği itaat gündeme geldi. Selime, fotoğrafçılığın haram olup olmadığı ve oğlundan beklediği bu itaatin Allah için mi yoksa kendi için mi olduğu konularında emin olmadığını fark etti. Selime, oğlunu kontrol etme çabalarının eski eşini kaybettiği gibi Şehit’i de kaybetme endişesinden kaynaklandığını gördü. Selime’nin öz annesinden koparılmış, sonrasında üvey anne ve babası tarafından büyütülmüş olduğu gerçeği ise Selime’nin daha derin acılarının ortaya çıkmasını sağladı.
Müslüman ailelerle yaptığım çalışmalar sonucunda din/ahlak katmanı bu modele ben ekledim. Din ya da ahlak sahip olduğu daha yüksek bağlam sayesinde kültürü anlamlandırma ve ona meydan okuma fırsatı sağlar. Dinsel bağlam hem özgürleştirici hem sınırlayıcı olabilir. Dini bağlamda yer alan kıssalar, insanların yaşam deneyimleriyle bağlantılı bir şekilde algılanırsa sınırlandırıcı olmaktan çok terapötik işleve sahip olabilir.
Selime ve Şehit’in ilişkileri analiz edildiğinde, itaat teması öne çıkmaktadır. “İyi bir evlat” olmak için oğlun verdiği kariyer kararları anneye itaat bağlamında değerlendirilebilir. Ayrıca bu olay oğlun kendi yeteneklerini ve amacını bulmaya çalıştığı bireysel yaşam senaryosu bağlamında da anlaşılabilir. Aile dinamiklerinde ise bu durum baba kaybının neticesinde artan iyi bir evlat olma beklentisinin oluştuğu bağlam içerisinde de ele alınabilir.
İsmail’in kıssasındaki ahlaki derslerin evlatlar ve ebeveynler arasındaki ilişki bağlamında değerlendirilmesi sonucunda ise yeni sorular ortaya çıktı. Selime’nin yeterince iyi bir anne olmak için neler yapması gerekir ya da Şehit’in yeterince iyi bir evlat olması için yapması gerekenler nelerdir gibi sorular. Malik, Terapi sürecinde sık sık ebeveynlerin kendi beklentilerini Tanrı’ya yansıtarak bir kontrol mekanizması geliştirdiklerini görmüş. Şehit’in yaşadığı aile dinamikleri içinde depresyon ve esrar kullanımının bir semptom olduğunu fark etmiş. İtaat etmek için yaptığı davranışların yarattığı öfkeyi dizginlemek yerine iyi bir evlat olmanın alternatif yollarını araştırmaya başlayan Şehit, kendi tercihleri konusunda uzmanlardan görüş alarak bilinçli bir tutum geliştirmiş.
Terapötik alan bünyesinde, ilişkilerimizi birbirimize hükmederek değil de iletişim içinde olarak kurduğumuzda yeni bir sosyal gerçeklik yaratabilmek mümkün olmaktadır. Malik, kültürel ve ailevi inançlara ahlaki bir perspektiften bakmak ve yeniden değerlendirmek için dini bağlamı keşfetmenin hayati bir öneme sahip olduğuna inanıyor. Kurandaki kıssalar, bize insanların Tanrı ile ilişkilerinin daha derin anlaşılmasını sağlayabilecek yeni anlamlar ve olasılıklar kazandırabilir.
Psikoterapi ve İslami kaynakların entegrasyonun getireceği imkanlar ve sınırlamalara bakmak faydalı olacaktır. Sistemik terapinin dini kıssalarla birlikte ele alınması; çokluk içindeki birlik fikri sayesinde daha bütüncül bir bakış açısına bizi taşıyabilir.
Kuran ayetleri çokluktan birliğe işaret eder.
“Onlara hem iç dünyalarında hem de dış dünyalarında işaretlerimizi göstereceğiz” Fussilet Suresi 53. Ayet.
Arapça hakk kelimesi hakkaka fiili haline geldiğinde, “gecenin kalbine yolculuk etmek ve aynı zamanda kendini en üst düzeyde gerçekleştirmek” anlamlarına gelmektedir. Psikoterapi süreci de benzer bir mücadeleyi hedeflemektedir. Bu zorlu mücadelede inancımız sınanabilir, yenilenebilir ve güçlenebilir. Bu tür durumlara doğru ve dengeli bir şekilde cevap verebilirsek, “ihsan” makamına yani iyilik yapma ve güzellikle hareket etme fırsatına sahip olabiliriz. Bu noktada Hz. Muhammed’in bir hadisi hatırlanabilir: “Kur’an’da tek bir ayet yoktur ki, iç ve dış katmanlara sahip olmasın”. Bu bakış açısı, Hakk’ın tek bir formu olmadığını, bunun yerine başka formlara açık olduğunu ve onlara açık olmamız gerektiğini söylemektedir.
Özetle söylemek gerekirse, her danışanın özelinde gerekli teknik ve müdahaleler geliştirilmelidir. Yeterli güven ve kabulün gerçekleştiği terapötik alanda birey kendini ve Allah’la olan ilişkisini keşfedebilir. Bunu sağlayabilmek için terapistler zengin İslam geleneğini araştırmalı ve kendilerinin de Allah ile ilişkisini keşfetmeli. İnsan olmanın açmazlarının farkında olarak, hazır cevaplar vermek yerine soruların eşlik ettiği bir çerçevede ahlaki ve güzel olanın varlığı ortaya çıkabilir; böylece siyah-beyaz zıtlığı dışında yeni yanıtlar üretilebilir.
Dogmatik yaklaşımlar sadece dini alanda karşımıza çıkmıyor. Psikoterapi alanı da farklı dünya görüşlerine mesafeli oluşu ve sekülerizm konusundaki ön kabulü nedeniyle meydan okunması gereken bir alandır. Dinin, kimi zamanlar patolojileri beslemesi mümkündür. Oysa meseleler manevi katmanlarda ele alındığında iyileşme ve gelişim için büyük bir kaynak olabilir.
Din ve psikoterapi insanoğlunun kendi koşulları ile mücadelesi sırasında birçok bilgi sunabilir bize. Yunan felsefesinden yeni fikirler alan Müslüman alimler gibi biz de bugün yeni fikirleri bünyemize entegre etmekten korkmamalıyız.
Makaleyi hazırlayan: Klinik Psikolog Rabia Yavuz
Kaynakça
Burnham, J. B. (1986) Family Therapy. London: Tavistock Publications.Cronen, V. E. ve Pearce, W. B. (1985). Towards an explanation of how the Milan method works. Edisyon: D. Campbell ve R. Draper Applications of systemic therapy, 69–84. London: Grune & StrattonMalik, R. (2018). Family Therapy and the Use of Quranic Stories. Edisyon: C. York Al-Karam, Islamically Integrated Psychotherapy, 361-406. London: Templeton Press.
Depresyonun ne olduğunu ve nasıl yönetileceğini bilmek depresyona girmeyi önlemeye yardımcı olabilir...
DevamıBir demokrasi ya da bir gözetim toplumu olabiliriz, ama ikisi birden olamayız...
DevamıTravma yaşantısının insanlık tarihi kadar eski olduğunu biliyoruz. İnsanoğlu yeryüzünde var olduğu günden beri mutlaka...
DevamıGeçtiğimiz yıl içerisinde COVID-19 virüsüne yakalandıktan bir süre sonra psikolojik yardım arayan kişilerin öykülerine bakıldığında...
DevamıMüzisyen Balthazar Much Ado About Nothing'de kadınların erkeklerin sadakatsizliğinden bıktıklarında nasıl iç çektiklerini anlatıyor
DevamıVerici bir yapıya sahip olan insanların hâl üzere kalırken, aynı anda zamanlarını ve enerjilerini nasıl koruyacakları bu yazıda.
DevamıKristin Neff ve Christopher Germer ile Röportaj
DevamıBunu nasıl fark edebilir ve neler yapabilirsiniz?
DevamıAileler pandemi döneminde stresle başa çıkmak, aile içi sağlıklı iletişim kurmak ve ruh sağlıklarını korumak için neler yapabilir?
DevamıKarmaşık gerçekliklerle karşı karşıya kaldığımızda beynimizin bizi güvenli bir limana çekmeye çalışır. Gerçeklik gizleme ise...
DevamıŞayet kulak vermek için vakit ayırırsak, kişisel kriz dönemi bilgelik sunabilir...
DevamıBu, onun ilk kar kayağı (snowboard) atlaması ya da yaptığı en kötü atlayış değildi. Havalı bir dönüş ya da bir çalım denememişti. Ancak...
Devamıİzmir Depremi 'nin maruz kalanlarda bireysel ve toplumsal olarak yaratacağı travma nedir? Covid'in yarattığı korku ortamı...
DevamıKelime olarak elem, ızdırap, gam gibi duygular sadece ölüme verilen bir tepki olarak anlaşılabilir...
DevamıYeni bir araştırma bu sorunun cevabını bulmak için kişiliklerimiz ve evde kalma kararımız arasındaki bağlantıyı inceledi...
DevamıOlumsuzluk düşünceler nedir ve zihnimizi daha olumlu düşünmek için nasıl değiştirebilirsiniz? Olumsuz düşünceler bizi üzgün, şüpheci ve ...
DevamıBardağın dolu tarafından bakarken ipin ucunu kaçırıyor olabilir miyiz? Bazen olaylara iyimser yaklaşırken...
Devamıİnsanlık yolunun önü de ardı da kanla ıslanmış. Dikkat et de kayma! Bu zamanda insan çalanlar altın çalanlardan daha fazla...
DevamıHem psikiyatrist hem de hasta olarak tanı koymanın ne kadar hassas bir durum olduğunu biliyorum. Zihinsel rahatsızlıkları adlandırmak...
DevamıRuh sağlığı uzmanlarının ruminasyonu azaltmak için sundukları öneriler...
Devamı2010'da bir yaz günü Cambridge'deki Christ’s College'da yaptığım bir konuşmadan sonra, Daniel Berg adında İsveçli bir yüksek lisans öğrencisi...
DevamıCovid-19 hayatlarımıza davetsiz bir misafir gibi girdiğinden bu yana, aşina olduğumuz yaşam pratiklerimiz ve dünyayı algılama biçimimiz...
DevamıCOVID-19 salgınının insan hayatı üzerindeki korkunç sonuçlarından sonra belki de en güçlü etkilediği alanlardan biri özgürlüğümüz oldu. Dünyanın her yerinde...
DevamıMutluluk: amaç belirlemek ile anlık hazzın muhteşem dengesi...
DevamıPandemi sürecinin akıl sağlığı alanında bir krizi tetiklemesi bekleniyor, ama belki de bu süreç hayata yeni bir şekilde...
DevamıDepresyon sanki kendimize karşı giriştiğimiz bir savaştır ve biz ufacık bir negatif propaganda parçasını bile kendimize karşı cephanelik kullanmak için...
Devamıİstenmeyen duyguları uzaklaştırma çabası her zaman ters teper...
Devamıİnsanlar “hikâye-anlatan” yaratıklardır: dünyamızı inşa etmek için hikâyeler üretiriz...
DevamıÖz farkındalık, herkesin doğru egzersizler ve alışkanlıklar ile geliştirmeyi öğrenebileceği bir beceridir. Hayatınızın veya kişiliğinizin anlayamadığınız...
Devamıİyiye tanıklık etmek bizi nasıl ve ne kadar etkiler? Kibar veya cömert davranışlarla karşılaştığımızda...
DevamıGeleceğe ait kaygıları anlayabilmek özellikle Covid-19 pandemisi sürecinde önemli bir hâl aldı...
DevamıBu kitap insanların zamana paradan daha çok değer vermelerinin daha iyi hissettirdiğini öne sürüyor. Eski bir söz vardır: Vakit nakittir...
DevamıHastalık hayatlarımıza girdiğinden beri hepimizi bir korku kapladı. Dışarı çıkma yasaklarının yanı sıra izin verilse de...
DevamıDisosiasyon, herkesin duyduğu ancak çok az kişinin tanımlayabildiği şeylerden biridir. Zihniniz başka bir yerde olduğu için...
DevamıCovid-19 ile çevrelenmiş hayatınız ile ilgili çok fazla düşünmek sağlığınız ve iyiliğiniz adına zararlı olabilir...
DevamıPsikolojik dayanıklılık, stresli durumlara uyum sağlayabilme ve değişen koşullara psikolojik olarak ayak uydurabilme kapasitesi olarak tanımlanabilir...
DevamıVe daha nazik olan iç sesimize nasıl yer ayırırız?
DevamıPandemide üç ayı geride bırakırken, benden 3200 km uzaktaki 28 yaşında büyük kızımı ve eşini görmeyi çok istiyordum...
DevamıHerkes korkutucu olan travmatik bir deneyime karşı sabırlı olamaz. İyileşmek için önemli olan acı veren duyguların tamamen irdelenmesidir...
DevamıKırgınlığa yol açmış biri özür dilediğinde bazen, bu özür af dilenilen taraf için çok da rahatlatıcı veya ikna edici hissettirmeyebilir...
DevamıDuygusal ve ruhsal iyilik halini yeniden oluşturabilmek adına 5 ilke...
DevamıCOVID-19 Virüsüne Yakalanmak Hayatımı Yeniden Gözden Geçirmeme Neden Oldu. Yavaşlamak, Radha Ruparell’in gerçekte neyin önemli olduğunu...
Devamıİkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonraki aylarda, Albert Einstein Amerikalıları üçüncü bir dünya savaşını hayal etmeye teşvik etmek için bir röportaj verdi...
DevamıYakınların kaybı her insanda farklı, ancak derin bir psikolojik sürecin başlangıcına işaret eder. Kırık bir kalpten ölecek gibi olma hissini hayatımızda en az birkaç kere duyarız, ancak araştırmalar...
DevamıGünlük stres etkenleriniz kaygınızı artırıyor mu? Kendinizi endişe, öfke ve geçmeyen bir suçluluk duygusu ile boğulmuş halde buluyor musunuz?
DevamıÖz-şefkat: Temel insani kavramlardan biri olarak taşıdığı önem üzerine yeni bir araştırma...
DevamıAraştırmalara göre, günlük sosyal etkileşimler iyilik halimiz için önemli...
DevamıZihin kolaylıkla yeni fikirlere kapalı hale gelebilir. ‘Başlangıç seviye’ aklını canlandırıp sürdürmek, öğrenmenin keyfini yeniden keşfetmemizi sağlar...
DevamıKalıcı olan OKB ümitsizliğe sebep olur bu şekildeki depresif düşünceler de kaygı üretir. Obsesif Kompulsif Bozukluk, anksiyetenin...
DevamıCovid-19 zamanında utancın oynadığı oyunlar hem karmaşık ve hem de artmaya devam ediyor. Pandemi döneminin kafa karıştıran yönlerinden biri, büyük ölçüde kapalı kapılar arkasında...
DevamıDonald Winnicott’a göre, ruh bizlerin içerisinde değil fakat bizlerin arasında... Aslen çocuk doktoru olan Donald Winnicott (1896-1971) 20. Yüzyılın ortalarında psikanalizin ana figürü haline gelmiştir...
DevamıÖz bilinç kaynaklı bir duygu olan utanç, kişiye içsel olarak değersizlik, yetersizlik, lekelenmişlik, pişmanlık hisleri aşılayarak olumlu duyguların...
DevamıÜnlülere taptığımız, özçekim kültürünün bir norm olduğu ve sosyal medyanın kendimizin “kusursuz” imajını oluşturmak için...
DevamıVerimliliğe adeta tapıyoruz. Daha fazla almak için daha az kullanın. Aynı gün teslimat. Aynı anda birkaç işi birlikte yapmak; bir yandan e-posta gönderirken, bir yandan da mesaj...
DevamıKovid-19 bize daha az iş odaklı bir toplum olma konusunda anlık bir bakış imkânı sundu. Fakat eski normale dönmeyi reddetmek için kararlılığa ihtiyacımız olacak...
DevamıDikkat hırsızlığına karşı ne yapmalıyız? Dikkati dağıtan şeyler için teknolojiyi suçlamayı bırakın...
DevamıFarklılıklar arasında köprü kuranlardan biri misin?
DevamıZorbalık, Dünya Sağlık Örgütünün tanımı ile kasti fiziksel veya sözel şiddet, ve göz korkutmaya karşılık geliyor...
DevamıOkul yöneticileri – bölüm başkanları, müdürler – büyük bir zorlukla karşı karşıyalar: Covid19 döneminin ortasında okul topluluklarını birleştirmek ve yeniden canlandırmak...
DevamıYaralarınız – kendinizin ya da size yapılmış olanlar- sizi hapseder...
DevamıCovid-19 krizinin ortasında korkularınız ile başa çıkabilmek...
DevamıHızlı tempolu ancak sıklıkla hareketsiz yaşam tarzımızın diğer birçok yönü gibi, ekran süresi da sağlık denklemine yeni değişkenler getirdi...
DevamıYalnız değilsiniz. Dünyanın farklı yerlerindeki pek çok insan depresyonda, kaygılı ya da stresli...
DevamıYeni araştırmalar; çocukların minimum risk altında olduğunu ancak eğitimlerinin büyük ölçüde zarar gördüğünü gösteriyor.
DevamıBu bir ebeveynden gelen alışılmadık bir terapi isteğiydi. Sekiz yaşındaki bir çocuğun annesi ve babası şu an her şeyin yolunda gittiğinden bahsetti fakat...
DevamıAnlamlı ve uzun vadeli hedefler sağlığınız ve mutluluğunuz için iyidir. Burada bunlara ulaşabilmek için bazı yöntemlerden söz edeceğiz...
DevamıYapışkan, korkutucu, takıntılı ve rahatsız edici düşüncelerin nasıl üstesinden geleceğiz?
DevamıHer şey kontrolden çıkmış gibi hissettiğimizde ne yapmalıyız?
DevamıIrkçılık bir psikolojik olgunluk ve bütünlük eksikliği işaretidir. Irkçılık, insan topluluklarında her zaman göze çarpan bir unsur olduğundan ...
DevamıPanik atak, bedende ve zihinde panik ya da korku olarak kendini belli eden düzenli bir yanlış alarm verme halidir. Bunun farkında olmak, onu kontrol altına...
DevamıBizi mutlu eden aktiviteler keyifsiz halimizin hem ürünü hem de sebebidir. Davranışlarımızla harekete geçerek bu döngüyü bozabiliriz...
DevamıPandemi sürecinde neler yaşadığımızı unutmayalım. Etrafımızdaki pek çok kişi karantina süreci bittikten sonra nasıl bir hayatın bizi beklediği konusunda merak duymaya başladı...
DevamıZamanınıza değerli bir eşyanız muamelesi yapın. Covid-19 pandemisi başladığından beri, pek çok kişi gibi siz de kendinizi...
DevamıSokağa çıkamazken kendinizi bunalmış hissediyorsunuz ve birdenbire elektronik öğrenme ve çalışma süreçlerine ayak uydurmak zorunda mı kaldınız? ...
DevamıCovid-19 ile başlayalım; yeni koronavirüs sebebi ile başlayan korkutucu hastalık. Hızlı yayılıyor, belli bir aşısı veya koruyucu tedavisi yok ve gerçekte...
DevamıSon birkaç haftadır hemen hemen hepimiz endişeliyiz ve bazılarımız günlük aktivitelerinden kendilerini korumak için uzaklaştılar...
DevamıDaima mutluluğun peşindeyiz; oysa asıl berraklığa, depresyon ve varoluşsal korkulardan ulaşıyoruz. Hayatın cehennem olduğunu itiraf ettiğinizde...
DevamıSabah uyandınız ve adeta otomatik bir şekilde banyoya yönelerek diş fırçasını elinize aldınız. Sabah kalkar kalkmaz dişinizi fırçalamak yıllar içinde...
DevamıDijital teknolojideki gelişmeler, yaşadığımız çağı ve geleceğimizi, düşünme ve seçim yapma haklarımızı dikkate almayan...
DevamıSosyal medya platformlarının, bağımlılığa benzer zararlı sonuçlar doğuran, kompülsif kullanımları bir tıbbi hastalık...
DevamıBu seküler teknik ve ahlaki temellerinden göreceli noksanlığıyla, karşıtları tarafından ‘McFarkındalık’ ...
Devamı“Bilinçli Farkındalık”, tek başına 1 Milyar USD’dan fazla hacimli ve –biraz paradoksal olarak- gittikçe çoğalan...
DevamıHayatta kötülüğün her zaman karşımıza çıkabileceği bilgisini hatırda tutarak mı yaşamalıyız ...
Devamı