61a904400b224__1.jpg

Kitap okuyan çocuk yetiştirmek

02.12.2021

Megan Daley

  Bebekler zannedilenden erken zamanda kitaplarla ilgilenmeye başlarlar. Kendi kendilerine hareket etmeye başladıklarında nasıl çeşitli oyuncakları keşfediyorlarsa, aynı şekilde kitapları da keşfe çıkarlar. Kitapları onlar için ayırt edici kılan birçok özellik vardır. Bunlardan ilk görüşte en önemli olanı tabii ki kullanılan renklerin parlaklığı ve birbirileriyle olan uyumudur.

İlk altı aydan itibaren bebeğinize kitap okumak önemlidir. Düşünülenin aksine bebeğinize okuduğunuz kitabın dilinin ağır olması bebeğinizi kötü olarak etkilemez, çünkü bebekler kelimeleri anlayamazlar. Bebeğiniz ne kadar fazla miktarda kelimeye maruz kalırsa ilerideki okuma becerileri o kadar gelişmiş olacaktır.

  Bebeklerin dünyayı keşfetme şekli düşünüldüğünde, bütün duyularını kullandıklarını görürüz. Bu duyulardan en sık kullanılanlardan biri dokunma duyusudur. Bu duyu sayesinde bebekler nesnelere anlam yüklerler. Aynı oyuncakları gibi kitapları da özgürce keşfedip anlam yükleyebilmeleri için kitapların kolay erişebilecekleri bir yerde bulunduğundan emin olmanız önemlidir. Çocuklar anlam yükleme sürecindeyken, kitapları ısırarak veya çiğneyerek onlara zarar verebilirler. Bu durumun çocuğunuzla olan kitap okuma aktivitenize zarar vermesine izin vermeyin çünkü bu, çocuğunuzun kitapla güçlü bir bağ kurabileceği süreçtir. Bu durumu olabildiğince engellemek istiyorsanız, karton kitap kullanmayı tercih edebilirsiniz. 

  Çocuğunuz için hem dilsel hem de sanatsal olarak içeriği kuvvetli kitaplar tercih etmeniz ve bebeğinizin dikkatini kitapta tutmak için birlikte okurken eğleniyor olmanız çok önemlidir. Bunun için sesinizi ve yüz ifadelerinizi kullanabilir, ilgi çekici resimleri olan kitapları tercih edebilirsiniz. Çocuğunuzun kitap sayfalarını kendisinin çevirmesi kendilerine olan güveni arttıracağı ve bağımsız olma duygusunun verdiği hazzı tattıracağı için kitapla aralarındaki bağ güçlenecektir. Sert kurallar çerçevesinde çocuğunuza kitap okutmaya çalışmak doğru bir yöntem değildir. Okunulan kitap miktarındansa, kitap okumanın kalitesi çok daha önemlidir. Ezberleyerek ve sindirmeden kitap okuyan çocuklarla, kitaplarla kaliteli zaman geçiren çocuklar arsındaki fark; okuduğunu anlamlandırma sürecinde kendini gösterecektir. 

  3-5 yaş artası çocuklarda dikkat dağınıklığı sık görülen bir sorundur. Bu zamanda kitap okumanın onlar için eğlenceli olması daha da önem arz etmektedir. Eğer çocuğunuza okuma rutini kazandırmak istiyorsanız, öncelikle işe kendinizden başlamalısınız. Sizin kitap okumak için yoğun hayatınızdan feragat ettiğinizi görmek onlar için çok etkili olabilir. Eğer çok yoğunsanız, sesli kitaplardan faydalanmak yararlı olabilir fakat siz sevmeden çocuğunuzun kitap okumayı sevmesini beklememelisiniz. 

  ‘Kitap okuma yaşı’ diye bir kavram vardır ancak bu kavramın net bir karşılığı yoktur. Çocuğunuzun kitap okumuyor olması sizi hemen endişelendirmemeli çünkü ‘zamanı’ aslında henüz gelmemiş olabilir. Unutulmamalıdır ki, kitap okumak bir beceridir ve kademeli olarak gelişir. Çocuklar öncelikle kelimeden daha sonra cümleden anlam çıkarmaya çalışırlar. Yaptıkları çıkarımları doğrular veya hatalarını düzeltirler ve bu sürecin sonunda, okuduklarını anlamayı öğrenirler. Okuduklarını anlayabilmeleri, okumayı sevmelerinin en temel taşıdır çünkü yapılan işi sevmek motivasyonu doğurur. 

/website/assets/images/my1/images/61a90470a1815__2.jpg

  Çocukların kitap okuma alışkanlığına sahip olmaları için kitabı keyifle okumaları gerekir, ancak bunun dışında düzenli ve sürekli yapılan okumalarında başarılarında çok büyük payı vardır. Aslında bu iki okuma şeklinin birbirini beslediği söylenebilir. Çocuk, hevesle kitap okuyup, okuduğunu anlama konusunda ustalaşmadan akademik kazanç amacıyla kitap okumayacaktır. Dikkat edilmesi gereken noktalardan biri, okumada da her alanda olduğu gibi kişisel farklar öne çıkabilir. Yaş, öne çıkabilecek farklara örnek olarak verilebilir. Okuma materyalinin yaşa uygun şekilde seçilmesi alınacak hazzı önemli miktarda belirler. Veliler, çocuklarını ilgi ve beceri düzeylerine göre uygun olarak yönlendirmede büyük rol üstlenirler. Çocuklar genelde büyümeye büyük heves duyarlar ve bu, kitap seçme davranışlarında da kendini gösterir. Kitap seçerken, kendi yaşlarından büyük çocukların okuyacağı kitapları okumak isteyecekleridir. Böyle bir kitabı okumaya çalışmaları durumunda, kafaları karışacak ve süreç olumsuz etkilenecektir. 

 

Bu isteksizliğin sebebi sürekli eğitimlerini kapsayan okumalar yapıyor olmaları veya okumaya hazır olmasalar da kendilerinden daha ‘büyük’ kitapları okumak istemeleri olabilir. Bu dönemde kendi hayatlarıyla ilişki kurabilecekleri ve kendilerini olayların akışı içerisinde kaptırabilecekleri kitapları önermeniz kurtarıcı rol üstlenebilir. Aynı zamanda, çocuğunuzla kitap okumak dışında onlarla kitap sohbetleri yaparak veya onları sıkmadan sorular yönelterek de kitap sevgilerini besleyebilirsiniz.

  Kitap okuma sürecinde eğitim amaçlı okuma kitaplarının önemi çok büyüktür. Bu tür kitaplar, çocukların okumayı öğrenmesi için uzmanlar tarafından hazırlanmış kısa yazılardan oluşur. Çocukların hem öğretici hem de keyfi olarak kullanabileceği iki tür kitaba ihtiyacı vardır. İkisi ayrı amaçlara hizmet etseler de, birbirilerini beslerler. Okul çağındaki çocuğunuzun hangi okuma seviyesinde olduğunu anlamak veya karşılaştırmak yerine okumadan gerçekten keyif alıp almadığında bakmak çok önemlidir.
Unutulmamalıdır ki, okuma güçlüğü yaratabilecek herhangi bir sorunu olmayan çocuk belirli bir zamanda okumayı öğrenecektir.

  Konuşmak, okumanın aksine insanlar için doğal olarak gelişen bir süreçtir. Okumanın ise çocuklara öğretilmesi gerekir. Çocuklar çeşitli sebeplerden veya hastalıklardan okuma güçlüğü çekiyor olabilirler. Tanısı konmuş bazı rahatsızlıklar disleksi, işitsel işleme bozukluğu, dikkat bozuklukları ve görme problemlerini kapsayabilir. Bu rahatsızlıkları çözme aşamasında en dikkat edilmesi gereken nokta hızlı çözümleri olan programlara temkinli bir şekilde yaklaşmak ve mutlaka alanında uzman bir sağlık çalışanıyla hareket etmektir. Disleksi çocuğunuzun kitap okuma alışkanlığını geliştirmek için okudukları kitaplar hakkında onlara sorular sormanız kitap okuma konusunda özgüvenlerinin artmasını sağlayacaktır. Dikkat bozukluğu olan çocuğunuzun kitaplara konsantre olabilmesi için okumayı günlük rutin haline getirdiğinizden emin olmak bir çözüm yolu olabilir. Bu, onların tek seferde belirli bir aktiviteye dikkatlerini verebilmelerini sağlayacaktır. Çocuğunuzun okuma güçlüğü çekme sebebi ne olursa olsun yapmanız gereken en önemli şey ona inanmanızdır. Unutmayın, siz çocuğunuza inanmazsınız kendisi dahil kimse ona inanmayacaktır.

  Kitap okumak toplumların çoğu tarafından sessiz ve özenle düzenlenmiş ortamlarda yalnız başına yapılan bir etkinliktir. Böyle görülmesi, kitap okumanın çocukları sosyal olarak geliştiremeyeceği konusunda doğruluğu olmayan düşüncelerin yaygınlaşmasına sebep olmuştur. Oysa ki, kitap okuma sayesinde çocuklar okuma yarışmalarına, yazar ziyaretlerine ve kitap fuarları gibi etkinliklere giderek ortak zevkleri ve dünya görüşünü paylaştığı arkadaşlıklar edinebilir. Bu sayede kitap okumanın çocuğunuz için bir ‘içgüdü’ haline gelmesini yani, kitap okumanın çocuğunuzun hayatının bir parçası haline gelmesini sağlayabilirsiniz.  

 

Vücudumuzun besinlerle olan deneyimi gibi, beynimizin de çeşitliliğe ihtiyacı vardır. Her türün kendi içerisinde çocuğunuza katabileceği birbirinden farklı şeyler vardır. Kitapta bahsedilen on beş farklı tür var fakat bu aşamada en çok eleştiri alınan üç türden bahsedilecek. Ebeveynler genelde mizah türünü entelektüel açıdan eksik gördükleri için değersiz bir tür olarak değerlendirirler. Fakat bu tür, çocuklarınızı öğrendikleri esprileri paylaşmak için yaşıtlarıyla sosyal iletişime geçmelerini sağlayabilir. Diğer bir yandan gizem romanları, sadece eğlenceli olarak görülseler de çocukların sebep-sonuç ilişkilerini kuvvetlendirerek mantıklı çıkarım yapmalarını sağlarlar. Kısa hikayeler, romana geçmek için bir köprü görevi görebilir ve dikkat dağınıklığı olan çocuklar için de önemli bir seçenektir. Çocuklarınızın davranış bozukluğunu giderebilecek en önemli tür hikayedir. Bunun sebebi genelde didaktik bir anlatım benimsememeleridir. Bu sayede çocuklar kendi yaptıkları gözlemleri içselleştirerek davranış değişikliği sağlayabilirler. Kitaplar hayatın zorluklarına çocukları adeta önceden hazırlayan kılavuzlardır. Her an varabilecekleri güvenli birer liman olabilirler ve bu da, ileriki yaşlarında yaşadıkları herhangi bir durumda onlara çok yardımcı olacaktır.
Diğer bir yandan, görsel içerikli kitaplar da çocuklar için oldukça geliştirici olabilir. Yazılarla görselleri ilişkilendirmeye çalışmak ve resimlerin uyandırdığı duyguları irdelemek çocuğun kendinin daha farkında bir kitap okuma deneyimi yaşamasına imkan sağlayabilir. Çocuklar yazılar ve resimleri kullanmayı öğrendiklerinde kaç yaşına gelirlerse gelsinler, içinde bulundukları durumları özetlemek için bir nevi kaçış yolu olarak sözcükler ve resimleri kullanabilirler.

  Bu türlerin yanında, dünyamızın dönüşüm sürecinin bir ürünü olan E-kitaplardan bahsetmeden geçmek doğru olmaz. Ekranların artışının okuma oranlarını ciddi şekilde düşürdüğünü görebiliyoruz fakat, ekranları kullanarak bunun aksini başarmak da mümkün. Basılı kitapların yerini yavaş yavaş e-kitapların aldığı bu dönemde ‘’çok modelli okuma’’ yapabilmek önem kazanıyor. Bu okuma çeşidinde, dengeyi sağlamak için teknolojinin doğru alanda kullanıldığından ebeveynler emin olması gerekmektedir. Doğru amaç doğrultusunda kullanıldığında, ekranlar aynı zamanda çocukların yazılarını da geliştirmesine olanak sağlar. Çocuklarınızın okudukları konular hakkında yazmaya teşvik etmek yetenekli okuryazarlar yetiştirmenize olanak sağlayabilir çünkü okuma ve yazma aynı bilişsel süreçlere dayanmaktadır. Birçok dijital yazı yazma uygulaması sayesinde çocuklar yaratıcılıklarına katkıda bulunabiliyorlar. Bu uygulamalar, yazılarının milyonlarca insana ulaşıp özgüvenlerinin pekişmesine olanak sağlıyor. 

Çeviren: Murat Sır
Özetleyen: Zeynep Acar
Kaynak: Daley, M. (2020). Kitap okuyan çocuk yetiştirmek (M. Sır, Trans.). İstanbul: Orenda Kitap. 

Facebook
Facebookta Paylaş
Twitter
Twitterda Paylaş
Twitter
E-Posta ile Paylaş
Whatsapp
Whatsappta Paylaş

ÖNCEKİ HAFTALAR