6058bc43c347c__5.jpg

Huşu ve Hayret Arasında Bir Yer: Doğa

22.03.2021

Birkaç yıl önce Türkiye’den İngiltere’ye taşındığımda hafta sonları Peak District Natural Parkında yürüyüş yapardım. Bu muazzam ve devasa doğal parkta manzaranın tadını çıkarırken bir yandan da kendimden daha büyük bir bütünün parçası olmanın nasıl bir his uyandırdığını keşfetmiştim. Bu uçsuz bucaksız mekânda kendiliğimin ve dertlerimin küçüldüğünü hissettim. Hem acziyetin hem aidiyetin eşlik ettiği tevazu idi içimde kabaran duygu. İfade etmesi zor bir duyguydu iliklerime kadar hissettiğim şey; belki huşu belki hayret. 

Bu durumu yaşayan sadece ben değilim. Psikoloji alanındaki araştırmalar doğa içinde hissettiğimiz huşu deneyiminin hem başkaları ile bağ kurmamıza hem de manevi bir tatmin yaşamamıza katkı sağladığını göstermektedir. Üstelik bu çalışmalar dinden bağımsız olarak herkesin bu deneyimden faydalanabileceğini göstermektedir. Doğa, değişim ve maneviyatı bir araya getiren bu bağlantının temelinde huşu duygusunun olduğu ifade edilmiş. 

Huşu kelimesinin anlamlarından bazıları; tevazu göstermek, huzur ve sükûna ermek. Müfessir Elmalılı Hamdi Yazır, bizden daha büyük bir şeyin karşısında hissettiğimiz bu duygunun organlara yansıdığını da ifade etmiştir. Huşunun bedenimizdeki etkisini kolayca fark edebiliriz. Yüreğimizin genişlediğini hissederken bedenimizde stres seviyesinde bir düşüş gerçekleşir. Çalışmalar huşu deneyiminin sadece kısa vadeli olmadığını uzun vadede de kortizol seviyelerinin düşüşüne de katkı sağladığını göstermektedir. Yapılan başka bir çalışmada ise huşu deneyiminin Travma Sonrası Stres Bozukluğu yaşayan gaziler üzerinde hastalık semptomlarının azalmasına katkı sağladığı görülmüş. 

https://kemalsayar.com//website/assets/images/my1/images/6058bc5bdfc91__1.jpg
Huşu duygusu heybetli ve derin şeylerle karşılaştığımızda hissettiğimiz güçlü bir duygudur. Araştırmacılar huşu duygusunu epistemik bir deneyim olarak adlandırırlar zira bizde hayranlık uyandıran şeyler hakkında bize bilgi verir. Şimdiye kadar bildiklerimize meydan okunmuştur. Bizde uyandırdığı bu hayret sayesinde merak duygumuz ateşlenir. Huşu içinde kalmak bence insanoğlunun en değerli hazinesinin kapılarına götürü bizi. Tüm keşif, araştırma ve gelişmenin temelinde yatanın, soru sormamızı sağlayanın bu dinamik güç olduğuna inanıyorum. Aristoteles’in Metafizik eserinin giriş cümlesi: İlim hayret ile başlar. Bu sayede hem dinsel hem de bilimsel açıklamalar aramaya başlarız.

Huşu duygusu insanın ağzını açık bırakan bir deneyimdir. Bu deneyim bizi şaşkına çevirir, bir nevi gördüğümüz şey karşısında büyüleniriz. Bu tür deneyimler olumludur ve daha çok olmasını isteriz. Bireyin kendinden büyük bir bütünün içindeki yerini anlamasına ve takdir etmesine yardım eden bu deneyim bir yandan da insanın belirli bir yere ait olma ihtiyacını güçlendirir. Her zaman ibadet mekanları özel yerler ile ilişkilendirilmiştir. Böylece birey kendini güvenli bir yere ait hisseder ve o yeri paylaşan diğerleri ile bağlantıda olur. Bu sayede bireysel bir deneyim sosyal birliktelik için bir tür çimento işlevi görevi görür. 

Huşu duygusunu kendimizi daha küçük ve dünyayı bizden daha büyük olarak algıladığımızda deneyimliyoruz. Bu duygu hem kişisel gelişim hem de manevi tatmin ile yakından ilişkilidir. Huşu duygusunu yaşamaya eğilimli insanlar diğerleri tarafından daha alçakgönüllü olarak değerlendirilir, cömert davranışlarda bulunur ve yardımseverdir. Bir çalışmada katılımcıları görkemli ağaçların yer aldığı bir koruda dolaştırmışlar. Bu deneyimden sonra katılımcıların kendi güçlü ve zayıf yönleri konusunda daha dengeli ifadeler kullandıkları, başkalarına karşı daha yardımsever ve daha az saldırgan davranışlar sergiledikleri görülmüş. Üstelik para kazanmak için uygunsuz işlere katılma isteklerinde de düşüş görülmüş. 

https://kemalsayar.com//website/assets/images/my1/images/6058bc77d98af__2.jpg
Huşu gibi bireysel bir deneyiminin sosyal etkilere sahip olması şaşırtıcı gelebilir. Sonuçta, bir dağın tepesinde hayranlık içinde kendimizi kaybettiğimizde başkalarını düşünmeyiz ama bu deneyimin sonucu başkalarıyla etkileşimimizi etkiliyor. Huşu deneyiminin sosyal etkisi “küçük benlik” ile ilişkili olabilir. Zira kendimizi bu koca dünyada küçük bir parça olarak deneyimlediğimizde benliğin ve onun kaygılarının da küçüldüğünü deneyimler ve daha büyük bir şeyin parçası olduğumuzu fark ederiz. Daha da önemlisi, bu hayranlık duygusu içinde kendimizden daha büyük bir dünyayla bağlantı içine dalarız. Benzer şekilde huşu duyan bireyler kendilerini “daha büyük bir varlığın parçası” olarak deneyimlediklerini bildiriyor. Ayrıca ait oldukları gruplara, milletlerine dair daha büyük bir bağlanma duygusu deneyimliyor. Böylece insanlar büyük ya da küçük olsun ait oldukları gruplarla bütünleşmiş hissediyor. Örneğin, uzayda huşu deneyimini yaşayan astronotlar hem diğer insanlarla hem de evren ile daha büyük bir bağlantı hissettiklerini ifade ediyor. Bu anlamda, huşu “kendini aşan” bir deneyim fırsatı sunarak küçük benliklerimizi daha büyük bütünler içinde aşarak yeniden deneyimlememizi sağlıyor gibi görünüyor. 

Bu bağlamda huşu duygusunun maneviyatla iç içe geçmiş olması şaşırtıcı değildir. İnsanlara manevi bir deneyimlerini hatırlayarak yazmaları istendiğinde huşu deneyimini tatmışlardır. Aynı şekilde huşu deneyimleri tetiklenen bireylerin doğa üstü inanışlara daha fazla sahip oldukları Tibet gibi manevi yerleri ziyaret etmeyi istedikleri görülmüş. Manevi eğilimleri olan bireylerin daha fazla huşu duymaya yatkın oldukları ve diğer aşkın deneyimleri yaşamaya daha elverişli oldukları görülmüş. Huşu ile maneviyatın bu yakın ilişkisi maneviyatın neden iyilik halini arttırmaya katkı sağladığını açıklamaya yardımcı olabilir. Huşu deneyiminin işlevi dindar insanlarla sınırlı değildir. Psikolog William James 1902 yılında dini deneyimlerin kesin olarak gösterdiği tek şeyin “kendimizden daha büyük bir şey içinde yaşadığımız birlik deneyimi ve bu deneyimin içinde yaşanan huzur olduğunu” yazmıştır.

Bazı psikolog ve filozoflar maneviyatın adalet ya da merhamet gibi evrensel bir erdem olduğunu hem dindar hem de dindar olmayan bireyler tarafından geliştirilebileceğini iddia ediyor. Ayrıca maneviyatta gelişmiş olanlar benliklerini aşma ve daha iyi insanlar olma yolunda huşu deneyimlerinden faydalanmakta daha deneyimli olacaklardır. Deneyimlerine kendilerini kolayca kaptıran insanların huşu duyma olasılıkları ise daha yüksektir. 

https://kemalsayar.com//website/assets/images/my1/images/6058bc948127d__4.jpg

Modern yaşamın telaşı içinde huşu duygusuna gark olmak kolay değil. Lakin tıpkı diğer erdemler söz konusu olduğunda maneviyatı da geniş anlamda değerlendirdiğimizde üzerinde daha iyi olmak için yapabileceğimiz şeyler de vardır. Örneğin, size huşu verecek deneyimler yaşama olasılığını doğa ile daha fazla zaman geçirerek artırabilirsiniz. Bu noktada özümsemek kilit bir öneme sahiptir çünkü deneyimlerini özümsemeye izin veren insanların daha fazla huşu duymaları mümkün olur. Özümsemek kendini deneyime bırakmaktır, bu sayede mevcut endişeleriniz geri planda kalır ve dikkatiniz sadece o anki deneyime yönelir. Bu deneyim kendimizi kaptırıp yaptığımız deneyimlerde yaşadığımız akış durumunu çağrıştırır. Ancak buradaki fark bir iş ya da görevi tamamlamak yerine doğayı özümsemektir. 

Özümseme kapasitemizi artırmak huşu deneyimimizi de etkileyecektir. Dikkatimizi doğadaki ayrıntılara odaklamak için yapabileceğimiz şeyler vardır: Dikkatimizi sadece mevcut deneyime odaklamak, dikkat dağıtıcı şeylere karşı direnmek, dikkatinizin dağıldığını fark ettiğiniz anda kendinizi yeniden şimdiki zamana geri getirmek gibi. Çaba gerektiren bu deneyime yatkınlık oluşturabilmek için bilinçli farkındalık egzersizlerinden yardım alınabilir. Varlığın karşısında hayretimizi iliklerimize kadar duyumsayabilmek! Ne büyük bir imkân! İşte bu yüzden huşumuzu, hayretimizi, merakımızı ya da maneviyatımızı artırabilecek yeni deneyimlere açık olabilmek ne güzel. 

Derleyen: Uzman Klinik Psikolog Rabia Yavuz
Eposta: rabia.yavuz@gmail.com
Instagram: @klinikpsikolograbiayavuz
Kaynak: 
Aristoteles. 2018. Metafizik. Pinhan Yayıncılık: İstanbul. 
Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. 2001. Hak Dini Kur’an Dili. Merve Yayınları, İstanbul. 
İbn Fâris, Ahmed bin Farıs bin Zekriyya. 1979. Mu’cemu Mekayisi’l-Lugat. Darul Fikr: Beyrut.
Paquette, J. 2020. Awestruck: How Embracing Wonder Can Make You Happier, Healthier, and More Connected. Shambhala: California. 
https://greatergood.berkeley.edu/article/item/six_ways_to_incorporate_awe_into_your_daily_life?utm_source=Greater+Good+Science+Center&utm_campaign=c3603ef91f-EMAIL_CAMPAIGN_GG_Newsletter_March_2_2021&utm_medium=email&utm_term=0_5ae73e326e-c3603ef91f-74628367
https://psyche.co/ideas/why-awesome-natural-beauty-drops-the-jaw-and-lifts-the-spirit

Facebook
Facebookta Paylaş
Twitter
Twitterda Paylaş
Twitter
E-Posta ile Paylaş
Whatsapp
Whatsappta Paylaş

ÖNCEKİ HAFTALAR