İneklemeyi unutun, fosforlu kalemleri sepetleyin ve pasif şekilde tekrar tekrar okumayı kesin. Öğrenme psikolojisi daha iyi taktikler sunuyor
Paul Penn
Başımızı belaya sokan, bilmediğimiz şeyler değildir pek de. Öyle değildir’, diye bildiklerimizdir. –(19. yüzyıldan alıntı, muhtemelen uydurma)
1993 yılıydı, 16 yaşındaydım ve Coğrafya GCSE sınavına girmek üzereydim. Bu, okulun spor salonunda yapılan eski geleneksel tarzda bir genel sınavdı. Havada boğucu bir zemin cilası ve toz kokusu ağır ağır salınıyordu. Yaklaşık üç nesildir tamamen lüzumsuz olan mürekkep yuvalarıyla tebarüz eden Viktorya dönemi tekli masaları, şaşmaz hassasiyetteki sıralar halinde düzenlenmişti. Sessizlik öylesine gayrı tabii ve can sıkıcıydı ki somut bir kesifliğe sahip gibiydi.
Her şeye rağmen bu sınava bir şampiyon gibi hazırlanmıştım ve kendime güveniyordum. Derin bir nefes aldım, sınav kitapçığımı açtım ve soruların ilk sayfasına baktım. Masamın yıpranmış yüzeyine kazınmış tek bir grafiti parçası tarafından mükemmel bir şekilde yansıtılmış içler acısı bir farkındalık hızlıca kafama danketti. Şöyle yazıyordu; “Lanet olsun, üniversite artık mümkün değil, 1992.”
Açıkçası, sınav hazırlıklarına olan güveni boşa çıkan tek kişi ben değildim. Ancak, 12 yıl kadar sonra psikoloji öğretmeye başlayana kadar nedenini tam olarak anlayamadım. İşte kötü haber: Psikoloji alanında yapılan araştırmalar, bilgi veya beceri düzeyimizi (üstbilişsel yetenek olarak adlandırılır) doğru bir şekilde izleme ve değerlendirme yeteneğimizin genellikle kusurlu olduğunu gösteriyor. Bu kusurlar, bilgimiz ve anlayışımız hakkında şişirilmiş bir algıya yönlendiriyor bizi, sessizce ama ısrarla, öğrenme çabalarımızı baltalayan etkisiz yöntemlerle çalışmaya teşvik ediyor.
Tercih edilen bazı ders çalışma uygulamalarını inceleyip bunların yansıttığı öğrenmeyle ilgili yanlış anlamaları göz önünde bulundurarak bunu kanıtlamak kolay. Hadi daima favori şu yönteme göz atarak bazı işleri fırlatıp atalım: sınav öncesi yoğun çalışma (cramming).
Sınav öncesi yoğun çalışma, çileli sınavın hemen öncesinde yoğun bir tatbikat ile işleri presleyip sıkıştırmayı ifade eder. Ancak, bu şekilde öğrenilen bir şey pek az çağrışım oluşturabilir. – (Öğretmenlere Psikoloji Üzerine ve Öğrencilere Hayatın İdeallerinden Bazıları Üzerine Yapılan Konuşmalardan alıntı (1899) William James)
Muhtemelen hepimiz bir noktada bunu yaptık. Büyük sınavdan önceki akşam, kaynak materyaller ile bir enerji içeceği stoğu -muhtemelen çok daha etkili olacak damar içi kafein hattını ikame etmesi için- masanın üzerine yayılmıştır. Ne de olsa günün mottosu üretkenlik; sınav öncesi inekleme zamanı. Beklenildiği üzere araştırma, bunun birçok öğrencinin başvurduğu bir strateji olduğunu doğruluyor.
Bununla birlikte, 19. yüzyılın sonlarından bu yana, psikoloji araştırmaları, çalışma zamanınızı daha kısa birkaç seansa dağıtmanın, tüm çalışmaları tek bir maraton seansına sıkıştırmaktan daha iyi işlediğini göstermiştir. Bu, "aralık koyma etkisi" olarak bilinir. Psikolojide neredeyse hiç tartışılmayan nadir bulgulardan biridir bu ve çoğumuzun bundan faydalanmamasını daha da şaşırtıcı hale getirir.
Çalışmak için başka bir rutin yaklaşım, kaynakları tekrar tekrar okumaktır. Öğrencilerin neden bu yaklaşıma güvendiğini açıklamak zor değil. Bir metni tekrar tekrar okursanız, o metin size tanıdık gelmeye başlayacaktır. Muhtemelen bu aşinalık hissini ilerleme olarak yorumlayacaksınız. Ne yazık ki, bu ilerleme algısı genellikle yanıltıcıdır. Çalışmak ile sınav koşullarının arasındaki hayati bir farkı göz önünde bulundurmadaki başarısızlığı gösterir: Cevaplar önünüzdeyken işler her zaman kolay görünür. Münasebetsiz bir şekilde, çoğu sınav size bu lüksü sunmaz.
Çalışırken materyali pasif olarak yeniden okumaya güvenmek, aynı zamanda hafızanın doğası hakkında daha temel bir yanılgıyı da yansıtır. Belleği genellikle güvenilmez bir kamera gibi görürüz; Viktorya dönemindeki fotoğrafçılıktan daha fazlası (bir portre çekmek için 30 dakikalık pozlama gerektiren türden, bu süre zarfında öznelerin tamamen hareketsiz kalması gerekmektedir, yoksa fotoğraf mahvolacaktır) olan bir SLR fotoğraf makinesi olarak değil.
Belleğin bu tekrarlama nosyonu, bir kaynağı başarıyla hatırlamanın, ona maruz kalma miktarına bağlı olduğunu ve kaynakla bunca etkileşimin atışla muhtemelen çakışacağını düşünerek rehavete kapılmamıza neden oluyor. Ancak, belleğin inatçı bir kamera gibi çalıştığını düşünmek yanıltıcıdır ve çalışmamız esnasında gerçekten yararsızdır. Belleğimiz bir kaynağı pasif olarak yeniden üretmez: onu önceki bilgilerimize, deneyimlerimize ve beklentilerimize göre aktif olarak yeniden yapılandırır. 
Fotoğraf benzetmesine sadık kalarak diyebiliriz ki; belleğin işleyişi bir kameradan çok bir fotoğraf düzenleme takımındaki filtrelere benzer. Belleğimizi etkin bir şekilde kullanmak, yeni bir kaynağa maruz kalmayı en üst düzeye çıkarmaktan çok, önceki bilgimizi, deneyimimizi ve beklenti filtrelerimizi o kaynağı zaten bildiklerimizle bütünleştirmek için nasıl kullanacağımızı bulmakla ilgilidir.
Meşguliyeti başarı ile karıştırmayın. (ABD basketbol koçu John Wooden'ın favori bir özdeyişi)
Fark edeceğiniz üzere, en yaygın çalışma yaklaşımları genellikle psikologların önermiş oldukları değil. Sıkıştırma ve yeniden okuma gibi çalışma yöntemlerinin nispeten etkisiz olduğuna dair kanıtlarla karşılaştığınızda bile, muhtemelen bu alışkanlıklarınızı koruma eğiliminde olacağınızın acıyla farkındayım. Şunu tartışabilirsiniz: 'Sınav öncesi yoğun ve hızlandırılmış çalışma beni bu kadar ileri götürdü, bu yüzden tamamen etkisiz olamaz.' Haklısınız; tamamen etkisiz değildir. Ancak, çok daha üstün alternatifler var, özellikle de amacınız çalıştığınız şeyi ne kadar süre geçerse geçsin unutmamaksa. Bunca yıl önce coğrafya sınavım için düzgün çalışsaydım, şimdi kıyı erozyonu mekanizmalarının dördünün adından fazlasını hatırlayabilecektim.
Bu yüzden, hepsi de övüldüğü kadar mükemmel olmayan bu birkaç çalışma yaklaşımını tanımladıktan sonra, daha etkili alternatif yöntemlere göz atalım. Savunacağım yaklaşımlar, hangi konuda çalışıyor olursanız olun iyi bir alıştırmadır ve uygulamak için önceden herhangi bir psikoloji bilgisi de gerekmez. Çalışma yönteminizde oldukça basit değişiklikler yaparak, öğrenmenizi geliştirebilir, yüksek başarılı öğrencileri model alabilir ve çalışma sürecini katlanılması gereken bir angaryadan zevk alabileceğiniz bir aktiviteye dönüştürebilirsiniz.
Çalışma Oturumlarınızda Boşluk Bırakın
Yukarıda belirtildiği üzere, çalışmanızı maraton benzeri tek bir seansa sıkıştırmaktansa, uygun olan süreyi daha fazla sayıda daha kısa seanslarla çalışmak için dağıtmak daha iyidir. Kendi çalışmanızda bu "boşluk etkisinden" yararlanmayı düşünürken, çalışma seanslarınızı birbirinden ayırmanın ideal bir yöntemi olup olmadığını merak edebilirsiniz. İdeal bir oturum sayısı var mı? Oturumlar arasında ideal bir aralık var mı?
İyi haber şu ki; çalışma oturumlarınızı planlamak için basit yönergeler yeterli. Kullandığınız oturum sayısı açısından, çok az olması çok fazla olmasından daha fazla sorun teşkil eder. Bir konuya ayırmak için 12 saatiniz varsa, iki saatlik altı seans halinde çalışmak, altı saatlik birkaç kısımda çalışmaktan daha iyidir. Oturumlarınız arasındaki aralıkların uzunluğu açısından ise, araştırmalar, (bir noktaya kadar) daha uzun aralıkların daha iyi akılda tutma ile ilişkili olma eğiliminde olduğunu gösteriyor. Ancak, çalışma genellikle sınırlı bir zaman diliminde gerçekleştiğinden, mümkün olan seanslar arası en uzun aralıkları elde etmek için seans sayısına öncelik vermelisiniz.
Çalışırken Benzer Konular Arasında Geçiş Yapın
Çalışırken “kalıp halinde çalışmanın” (bir konuyu bitirmeye odaklanmanın) en iyisi olduğuna inanıyoruz;(bir konu için belirli bir süre ayırmak ve bir sonrakine geçmeden önce bir incelemeyi bitirmek). Bununla birlikte, çağdaş araştırmalar sürekli olarak, farklı konular arasında geçiş yapmanın ("araya ekleme" olarak anılır), özellikle doğası gereği benzer olan ve başka türlü kolayca birleştirilebilecek konular açısından daha etkili olabileceğini göstermekte.
Örnek olarak; psikoaktif uyuşturucuları öğreniyor olsaydınız (elbette bir arkadaşınız için), muhtemelen farklı uyuşturucu sınıflarına bakmak istersiniz: örneğin uyarıcılar, depresanlar ve halüsinojenler. Genel olarak söylersek, bu konuları iki yöntemden biriyle halledebilirsiniz: engelleme veya araya ekleme. Engelleme yaklaşımı, her bir ilaç sınıfını sırayla incelemeyi (Depresanlara ve ardından halüsinojenlere geçmeden önce uyarıcılar hakkındaki incelemenizi tamamlamanızı) içerir. Alternatif olarak, çalışmanızı içlerindeki bilgi kategorileri etrafında düzenleyerek uyuşturucu sınıflarını araya ekleyebilirsiniz. Örneğin, tanımları, örnekleri, etki mekanizması ve psikolojik etkilerin profili. "Araya Ekleme”, ilk olarak her bir ilaç sınıfı için bir tanıma bakmayı, her sınıftan bir örneğe geçmeden önce, ardından ilgili etki mekanizmalarını ve son olarak psikolojik etki profillerini içerir.
İşte, çalışma çabalarınızı “engellemenin” veya “aralarına eklemenin/serpiştirmenin” daha iyi olup olmayacağını anlamak için izleyebileceğiniz genel bir kural. Araştırmalar, serpiştirmenin dikkatinizi konular arasındaki farkları aramaya yönelttiğini gösteriyor. Bu nedenle serpiştirme/aralara ekleme, benzer (ve birbirinden ayırt etmek için daha fazla çaba gerektiren) konuları incelerken en etkili yöntemdir. Sanat eserlerini sınıflandırırken olduğu gibi, bir kategoriye bilgi değeri yükleme konusunda ihtiyatlı olduğunuz koşullarda da etkilidir. Buna karşılık, engelleme, dikkatinizi konular arasındaki benzerlikleri aramaya odaklıyor gibi görünüyor. Bu nedenle,”engelleme” tekniği, en iyi şekilde periyodik tablonun öğelerini öğrendiğinizde olduğu gibi, kategorilerin önceden belirlenmiş olduğu, kolayca ayırt edilebilen konular için kullanılır.
Bir Başkasınınkini Yeniden Üretmeye Değil, Bir Konuyla İlgili Kendi Anlayışınızı Oluşturmaya Odaklanın.
Yukarıdaki 'Bilinmesi Gerekenler' bölümünde, üremenin aksine hafızanın temelde doğada yeniden yapılandırıcı fonksiyonu olduğunu belirtmiştik. Ders materyallerinizi pasif bir şekilde tekraren okumaya güveniyorsanız, kendinizinkini oluşturmak yerine yazarın konuyla ilgili anlayışını yeniden üretmeye çalışmak için hafızanızı kullanma eğiliminde olacaksınız. Peki, okuduklarınız hakkında kendi anlayışınızı oluşturmak için en iyi katalizör nedir? Cevap, okurken ne okuduğunuzu sorgulamaktır. Kendi sorularınıza cevap vererek, önceki bilgi ve tecrübelerinize dayanarak, konuyu kendi cümlelerinizle nasıl anlatacağınızı düşünmeye zorlarsınız kendinizi.
Sorgulama sürecini okumanıza sistematik olarak dahil etmek için “ayrıntılı sorgulama” adı verilen bir yaklaşımı kullanabilirsiniz. Bu teknik, açıklayıcı bir yanıt gerektiren sorularla kaynaklarınızı açıklamanızı ister sizden. Bu yanıtı, başlangıçta yardım için kaynaklarınızı kullanarak sözlü olarak verebilirsiniz. Bunu, sorularınızı yanıtlama sürecinde kaynaklarınıza hiç başvurmanıza gerek kalmaması amacıyla yinelemeli olarak yapın.
Ayrıntılı sorgulamayı kullanırken, mümkün olduğunca açıklamaya odaklanmaya çalışın; amacınız bilgiyi sizin için mümkün olduğunca anlamlı kılmaktır. Daha soyut kavramları somut örneklerle düşünmek gibi, sorularınızı 'neden' veya 'nasıl' ile başlayacak şekilde ifade etmek, bilgiyi sizin için anlamlı kılmanıza yardımcı olacaktır. Örneğin, bu bölüme şu soruyla açıklayıcı notlar ekleyebilirsiniz: 'Kendi sorularınıza yanıt vermek neden belleğin yeniden yapılandırıcı doğasına yardımcı oluyor?'
Bilgiyi Çağırma Pratiğini Çalışmanızın Ayrılmaz Bir Parçası Yapın
Çalışmanın amacının bir tür sınava hazırlanmak olduğu göz önüne alındığında, hafızadan bilgiye erişme yeteneğimizi test etmek (geri alma uygulaması) yerine yeniden okuma gibi yaklaşımları tercih etmemiz ironiktir. Test, yalnızca öğrenmeyi ölçmenin bir yolu değildir; aynı zamanda güçlü bir öğrenme mekanizması olabilir. Bu, psikolojide artık aksiyomatik (varsayımsal) olarak kabul edilecek kadar sağlam olan bulgulardan bir diğeridir. “Test etkisi” olarak adlandırılır.
Nasıl hissettirebildiğinin aksine, bilgiyi almadaki başarısızlık da başarı kadar hafızanız için faydalıdır. Her iki sonuç da, bilginize dair algınıza duyduğunuz güveni düzeltmenize hizmet eder. Bu, çalışmanızı tahminden ziyade gelişim kanıtına dayanacak şekilde yönlendirmek için paha biçilmez bir bilgidir! Çalışırken, önemli olan ne bildiğinizi düşündüğünüz değil, ne bildiğinizi kanıtlayabileceğinizdir.
Garip, değil mi? Muhtemelen testleri her zaman düşmanınız olarak düşündünüz ve onlardan özenle kaçınmaya çalıştınız. Yine de bunca zaman, onları bir öğrenme aracı olarak kullanabilirdiniz. Hafızanızdaki bilgiye erişimde 'Test ile öğrenmeyi' müstehzi bir şekilde dışlama hatasına düşmemelisiniz. İşlevselliği, bir sonraki sınavda hangi soruların öne çıkacağını bildiğiniz senaryolarla sınırlı değildir. Etkinliği, hatırlanan bilginin içeriği veya biçemi ile sonunda girdiğiniz sınav arasındaki örtüşmeye de bağlı değildir. Dahası, bu hatırlama uygulamasının faydaları sadece olgularla sınırlı değildir; ayrıca kavramlara ve bilginin bir alandan diğerine aktarımına dek kapsamı vardır.
Okuma, anlatma, gözden geçirme yaklaşımını kullanarak geri alma (hatırlama) pratiğini yapısal olarak çalışmanıza dahil edebilirsiniz. Bu, kısa bir metin pasajını okumayı, kaynağı bir kenara koymayı ve doğruluğu için kaynağa bakıp da hatırlayıp hatırlamadığınızı kontrol etmeden önce bilgiyi kendi kelimelerinizle hatırlamaya çalışmayı içerir. Söz konusu kaynak materyalin anlamını (kelimeleri değil) yakalama yeteneğinizden memnun kalana kadar bu adımları tekrarlarsınız. Kaynaklarınızdaki bilgileri sözlü olarak hatırlamak yerine tekrar etme girişimlerinizi yazarsanız, materyali anladığınızı yansıtan doğal notlar üretirsiniz.
Önemli Yerlerin Sadece Altını Çizmeyin, Onlar Hakkında Düşünün

Bu noktaya kadar, kaynaklarınızla etkileşimin etkin bir şekilde çalışmak için önemini kavramışsınızdır, ancak her tür etkileşimin eşit yaratılmadığını bilmelisiniz. Örneğin, metnin altını çizmek öğrenciler tarafından yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Görünüşte, bu ders çalışırken yapılacak son derece mantıklı bir şeydir.
Bir kaynağın en önemli kısımlarını açıkça belirlemek, daha az alakalı materyali filtreleyerek ve hafızanızdaki yükü azaltarak dikkatinizi odaklamaya yardımcı olmalıdır.
Bununla birlikte, satır çizmenin etkinliğine ilişkin külliyat, mutsuz bir okumaya neden oluyor, özellikle de bir kırtasiye dükkanınız varsa. Bir çalışmanın, vurgulamanın öğrenme üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu gösterdiği ender durumlarda, bu etkinin ardında yatan şey, vurgulama eyleminin kendisi değildir. Bunun yerine, vurgulanan şeyin ardındaki düşünce – vurgulanan bilginin neden önemli olduğudur. Gerçekten de araştırmalar, vurgulamayı en sık kullandıklarını bildiren kişilerin, bunu en az etkili şekilde yapma eğiliminde olduklarını ve kullanımından en az faydayı elde ettiklerini gösteriyor. Bir fosforlu kalemin uzun süreli belleğinizle doğrudan bağlantısı olan bir optik tarayıcı gibi çalıştığını düşünmenin güzel geldiğini biliyorum, ancak metinle zihinsel olarak meşgul olmanın yerini tutmuyor.
• Çalışma uygulamalarınızın sizin için ne kadar iyi işlediği konusundaki sezginize güvenemezsiniz. Sezgisel öğrenme yargıları genellikle yanlıştır ve şişirilmiş bir gelişim algısı üretme eğilimindedir.
• Kaynakları yeniden okumak ve altını çizmek gibi alışılmış, pasif yaklaşımlardan kaçının. Bunlar, belleğin yeniden yapılandırıcı doğasından yararlanmazlar ve onu daha sıkıcı ve daha az etkili hale getirirler.
• Kaynak materyalinizin manasıyla düzenli uğraşınız, başarılı çalışmanın anahtarıdır.
• Çalışmanızı sınavdan önceki uzun bir oturuma sıkıştırmak yerine, çalışmak için sahip olduğunuz zamanı daha fazla sayıda daha kısa oturumlara dağıtmak çok daha etkilidir.
• Kolayca karıştırılabilecek benzer konular üzerinde çalışırken, çalışma seanslarınız sırasında konular arasında geçiş yapmak için farklı konuları araya eklemek iyi bir fikirdir. Bu, konular arasındaki farkları belirlemenize ve bunları aynı sanma riskini azaltmanıza yardımcı olabilir.
• Kendi kendinizi test etmeyi, çalışmanızın ayrılmaz bir parçası olarak görmelisiniz. Bunu yapmanın bir yolu, okuma, anlatma ve gözden geçirme (3R) yöntemidir: metnin bir bölümünü okuyun, içeriğini kendi ifadelerinizle hatırlamaya çalışırken bir kenara koyun ve ardından gerektiğinde tekrar ederek doğru hatırlayıp hatırlamadığınızı kontrol edin.
Hep denedin. Hep yenildin. Önemli değil. Tekrar dene! Tekrar yenil. Daha iyi yenil! – Samuel Beckett'in 'Worstward Ho' (1983) adlı romanından
Sınavlar ufuktayken, çalışma çabalarınızdan çabuk ve kolay sonuçlar talep etmeniz anlaşılabilir. Göreceli olarak etkisiz ders çalışma yaklaşımlarının popüler kalmasının bir nedeninin, genellikle uygulanması kolay olmaları ve olumlu (genellikle yanıltıcı olsa da) bir öğrenme izlenimi vermeleri olduğunu belirtmiştik.
Buna karşılık, bu Kılavuzda savunduğum yaklaşımların uygulanması biraz daha fazla çaba ve idrak gerektiriyor. Başlangıçta, gelişiminiz hakkında daha az güven verici işaretler veriyor gibi görüneceklerdir. Geri alarak hatırlama pratiğindeki ilk çabalarınız, muhtemelen kaynak materyali kavrayışınızın düşündüğünüz kadar da muhkem olmadığını gösterir. Muhtemelen bunu oldukça rahatsız edici bulacaksınız ve hatta çabalarınızın işe yaramadığının kanıtı olarak bile kabul edebilirsiniz. Ama aslında doğru olan tam tersidir: daha verimli çalışıyorsunuz ve uzun vadede okuduklarınızı hatırlama ihtimaliniz daha yüksek.
Ders çalışırken yükünüzü hafifletmek için cep telefonu uygulamaları gibi teknolojileri kullanmak isteyebilirsiniz. Bu konuda dikkatli olmanızı öneririm. Bu uygulamaya erişmek için kullandığınız cihaz aynı zamanda çevrimiçi arkadaşlar, alışveriş, komik kedi videoları ve erteleme için anında tatmin edici bir dizi başka vesilenin dünyasına açılan bir kapıdır. Çoklu ortamın çoklu görevinin çalışma çabalarınıza gerçekten yardımcı olmadığını öğrendiğinizde muhtemelen pek de şaşırmayacaksınız. Endişelenmeyin, güvenilir bilgisayarınızı bırakıp bir taş tablet ve keski kullanarak çalışmanızı savunacak değilim. Ancak, ders çalışırken normalde sosyal medyadan, e-postadan veya yüklü uygulamalarınızdan herhangi birinden alabileceğiniz uyarıları devre dışı bırakmanızı öneririm. Bunlar sadece dikkatinizi dağıtmaya ve sizi elinizdeki görevden uzaklaştırmaya sebep olacaktır.
Bilişsel psikolojide son birkaç on yıl içindeki araştırmalardan alınan ders, çalışmanın (ve genel olarak öğrenmenin) biraz spor salonunu ziyaret etmeye benzediğidir.En iyi sonuçları istiyorsanız, biraz terlemeniz gerekir. Yukarıda savunulan yöntemler 'istenen zorluklar' yaratır; uzun vadeli kazanç ile biraz kısa vadeli acıyı takas ederler. Öğrenmenin kolay ve hatasız olması beklentisi ve kısa vadeli iyi performansın uzun vadeli öğrenmeyle birleştirilmesi zararlıdır.
Etkili çalışmanın meyveleri, istediğinizden biraz daha zor kazanılmış olabilir, ancak bunun her zaman, elde edilmesinin çok daha uzun süreceği anlamına geldiğini düşünmeyin. Yüksek ve düşük başarılı öğrencilerin çalışma alışkanlıkları üzerine yapılan araştırmalar, birincilerin ders çalışmak için çok fazla zaman harcamadığını gösteriyor. Bunun yerine, kaynak materyallerini düzene sokmak ve onlar hakkında düşünmenin yanı sıra içinde yer alanları kendi kelimeleriyle ifade etmek gibi şeyler yapmak için daha fazla zaman harcarlar. Etkili ders çalışmak, hayatınızın ne kadarını ona adadığınızdan çok nasıl çalıştığınızla ilgilidir.
• Psikoloji alanında yapılan araştırmaların etkili bir şekilde öğrenmenize nasıl yardımcı olabileceği hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız, ders çalışma konusunda ücretsiz ve erişilebilir video tabanlı tavsiyeler sunan YouTube kanalımı ziyaret edebilir ve abone olabilirsiniz.
• HippoCampus Podcast'i, öğrenmeyi daha verimli hale getirme konusunda bilim adamları ve uygulayıcılar ile düzenli bir konuşma kaynağı sağlar.
• Los Angeles, California Üniversitesi'ndeki Bjork Öğrenme ve Unutma Laboratuvarı, bilişsel psikolojinin öğrenme uygulanmasına ilişkin kapsamlı bir indirilebilir yayın listesine sahiptir.
• Effortful Educator, sınıfta bilişsel psikolojinin uygulanması hakkında öğretmenlerin özellikle ilgisini çekecek erişilebilir blog yazıları sağlar.
• Bu makaleyi ilginç bulduysanız, Etkili Çalışma Psikolojisi: Sınıfınızda Nasıl Başarılı Olursunuz (2019) adlı kitabımı da beğeneceğinize eminim. Ciltsiz veya e-kitap olarak mevcuttur ve psikolojinin, tüm disiplinlerden öğrencilerin öğrenmelerine, iletişim kurmalarına ve daha etkili bir şekilde işbirliği yapmalarına nasıl yardımcı olabileceğiyle ilgilenen herkes için uygundur.
• Çevrimiçi derslerin tasarımında bilişsel psikoloji ilkelerini nasıl kullanabileceklerini öğrenmekle ilgilenen eğitimciler, Harvard Üniversitesi'nden emekli olan Profesör Psikolog Stephen Kosslyn tarafından yazılan Aktif Öğrenme Çevrimiçi: Çevrimiçi Dersleri Canlandıran Beş İlke (2020) kitabına bir göz atmak isteyebilirler.
Çeviren: Klinik Psikolog Feyza Topçu
Instagram: @feyzatopcucom
Kaynak: https://psyche.co/guides/how-research-from-psychology-can-help-you-study-effectively
Hayatımızdaki bazı ilişkilerde, karşımızdaki insana verdiğimiz tepkinin aslında ona değil, geçmişteki birine ait olduğunu fark ettiğimiz anlar olur ...
Devamı
Bağımlılığa dair klasik anlayışları sorgulayan, onu sadece biyolojik veya psikiyatrik bir bozukluk olarak değil, insanın anlam arayışıyla doğrudan bağlantılı bir...
Devamı
Kronik rahatsızlıkları olan insanların sayısı giderek artıyor. Eskiden olduğumuzdan daha mı az sağlıklıyız yoksa...
Devamı
Yeni çıkan bir kitap, duygularımızı bastırmadan daha etkili bir şekilde yönetmenin araştırmaya dayalı yolları konusunda bizlere rehberlik ediyor.
Devamı
Terapi kuramlarını arkada bırakmak beni nasıl daha iyi bir terapist yaptı?
Devamı
Hiçbir şey hissetmemek, çok fazla şey hissetmek kadar yıpratıcı olabilir.
Devamı
Bir tür 'derin merak' pratiği yapmak, 'diğer tarafta' olsalar bile kendinizle ve başkalarıyla bağlantı kurmanıza yardımcı olabilir...
Devamı
Yasın Altıncı Aşaması adlı kitabı, ilk kez 1969 yılında Elisabeth Kübler-Ross tarafından tanımlanan yasın beş aşaması modeline...
Devamı
Başarısızlığın neden eski bir tanıdık gibi hissettirdiğini hiç merak ettiniz mi? Belki de suçlu; sürekli olarak yenilgi duygusunu besleyen ve ...
Devamı
Beğenilmemek hayatın kaçınılmaz bir parçasıdır. İşte sizden hoşlanmayan biriyleyken daha rahat hissedebilmeniz için denenmiş ve test edilmiş bazı yollar...
Devamı
Influencerlar ve kişisel gelişim guruları, yarardan çok zarar getirme riski taşıyan bir tür pozitif psikoloji vaad ediyorlar Kötü bir gün ya da kötü bir yıl geçirdiğiniz...
Devamı
Mescid-i Aksa ya da Kur’an-ı Kerim'in ifadesiyle Kudüs'ün Uzak Mescidi, Mevlana Celaleddin Rumi için merhamet ve aşkınlık ruhunun...
Devamı
Vicdan bir çağrıdır ve bu çağrı, Heidegger’in ifadesiyle, “benim içimden ama kendimden öteden” gelir. Gazze bizi vicdana çağırıyor, içimizi allak bullak eden...
Devamı
Yeni bir araştırma; sözlü istismarın çocukları nasıl etkilediğini, kendine zarar verme ve anksiyete gibi uzun vadeli sorunların tohumlarını nasıl attığını gösteriyor...
Devamı
Çoğu insan “içeri girmek” tekniğiyle dikkatlerini duygu ve düşüncelerine yönlendirip daha dayanıklı olacaklarına inanırlar. Fakat...
Devamı
25 yıllık araştırma sonucuna dayanarak bağışlama ve alternatifleri hakkında öğrendiklerimiz...
Devamı
Günlük sosyal durumlar bile kendinizi mahcup ve korkmuş hissetmenize neden oluyorsa, bu iyi test edilmiş teknikleri denemenin zamanı geldi...
Devamı
Aradığımız mutluluk hiç beklemediğimiz bir yerde olabilir. En büyük çabalarımıza rağmen, hayatımız adına kurduğumuz hayaller...
Devamı
Eşlerimiz, ailemiz ve hatta iş arkadaşlarımızla ilişkilerimizde işlerin nasıl olduğu ile bizim nasıl olmasını istediğimiz arasında boşluklar olabilir...
Devamı
Hızla değişen bir dünyada, pek çok insanın kendini kaybolmuş ve stresli hissetmesi şaşırtıcı değildir. Bununla birlikte...
Devamı
İlk olarak arkadaşlarımıza nasıl öncelik vereceğimize odaklanalım istiyorum. Kaliteli sosyal etkileşimlerin...
Devamı
Duygularınızdan kaçınmak akıl sağlığımız için iyi değildir. Bir psikolog, bu alışkanlığı nasıl kıracağınızı ve savunmasızlığınızı nasıl...
Devamı
Birçok insanın travmalar hakkında bilmedikleri...
Devamı
Birçoğumuz sonsuz sayıda hata yaparız- ancak yeni içgörüler, başarısızlıklarımızdan değerli dersler çıkarmamıza yardımcı olabilir...
Devamı
Gece neredeyse tamamen boşalmış metro vagonunda kitabınıza, Instagram akışınıza ya da işe gidip gelirken zaman...
Devamı
Bilginin kaynağı olduğunuzu düşünmek kolaydır. Pek çok beceri ve uzmanlığa sahip olsanız da muhtemelen düşündüğünüzden...
Devamı
Çarpıtılmış düşünme biçimleri sizi karanlık yollara nasıl götürür?
Devamı
Toronto Üniversitesi Psikiyatri Bölümü’nde çocuk ve ergen ruh sağlığı uzmanı olan J.D. Haltigan’a bir soru sorduk. TikTok akıl ...
Devamı
Manevi baypas, karmaşık psikolojik sorunlardan kaçınmak için manevi açıklamalar arama eğilimine atıf yapar. Terim ilk olarak...
Devamı
Her zaman kendini mi suçluyorsun yoksa başkalarının senin hakkında kötü düşündüğü fikrine mi kapılıyorsun? Bir Bilişsel Davranışçı Terapist...
Devamı
Başımızı erteleme duvarına çarpmaya devam etmek yerine, yeni bir şeyler denemeye ne dersiniz?...
Devamı
Hayat belirsiz olduğunda, olağan tepkilerimiz ve başa çıkma stratejilerimiz her zaman işe yaramayabilir. Kıvrak zeka pratiği...
Devamı
Araştırmalar gösteriyor ki, yenilgilerimizden ders almak istiyorsak bazı duygusal ve bilişsel engelleri aşmamız gerekiyor...
Devamı
Çoğu insan için sevgi hissi hayatlarında bulunması gereken önemli bir ihtiyaçtır. Bağlanma biçimimiz de sevgiyi...
Devamı
Birkaç ay önce korona olmuştum ve ilk semptomlarım bedenseldi. Fakat zamanla boğaz ağrısı ve öksürüğün azalması ile...
Devamı
Günümüzde her alanda zorluklarla boğuşan modern insanın, mutlu ve sakin kalabilmek için yapabileceği en güvenilir...
Devamı
Beynimiz bizi doğal olarak savunmacı yapar, ancak daha fazla alçakgönüllülük geliştirmek için atabileceğimiz adımlar var...
Devamı
Bilim yaygınlaşmış iddialara rağmen çocukluk deneyimlerinin yetişkin yaşamlarımızı belirlediği iddiasını desteklememektedir...
Devamı
Tracy Dennis-Tiwary, endişeye doğru yaklaşmanın bize nasıl motivasyon sağlayabileceğini ve kendimiz hakkında bize nasıl fikir verebileceğini açıklıyor.
Devamı
Araştırmalar, yenilgilerimizden ders çıkarabilmemiz için bazı duygusal ve bilişsel (zihinsel) engellerin üstesinden gelmemiz gerektiğini...
Devamı
Yeni bir kitap, bakış açılarımızın her zaman sınırlı olduğunu, ancak empatiyi akıllıca kullanmayı öğrenirsek diğer insanları daha iyi...
Devamı
Valerie, 25 yaşında üniversite mezunu bir kişi. Merhametli ve verici bir insan. Kendisini mültecilerle yapılan gönüllü yerel çalışmalara adamış birisi...
Devamı
Beth her zaman endişeli biri olmuştur; şu sıralar her gün, günün yarısından fazlasını malî meseleler, okul ödevlerini bitirip bitiremeyeceği, sağlık durumu...
Devamı
Empati, bir başkasının duygularını anlama ve paylaşma kabiliyeti, diğer insanlarla olan bağlantılarımızın temelidir. Araştırmalar, empatinin...
Devamı
Sınırlarınızın ne kadar farkında olduğunuzu anlamanın ve entelektüel alçakgönüllülüğünüzü geliştirmenin birçok yolu vardır...
Devamı
Daha az stres verici olaylara tepkilerinizin diğer insanlarınkinden daha büyük olduğu hissine hiç kapıldınız mı?
Devamı
Geçen hafta Türkiye menfur bir cinayetle sarsıldı. Kalp hastalıkları uzmanı meslektaşımız Ekrem Karakaya görevi başında hunharca...
Devamı
Sosyal koşullar ve eşitsizlik iyi oluşu etkiler. Öyleyse neden "mutluluk bir seçimdir" deyip duruyoruz?...
Devamı
Psikolojik sağlamlık becerilerini geliştirmek için bir yol haritası...
Devamı
Günümüzde travma kavramı, hem travmatik olarak kabul edilebilecek olayların çeşitliliği hem de travmanın kurbanların yaşamlarına...
Devamı
Bir psikolog, akut travmasından sonra öğrendiği 7 iç görüyü anlatıyor.
Devamı
Çocukluk döneminde “neden” ve “nasıl” sorularını sorma dürtümüz zamanla kaybolur. Yine de açık görüşlü olmanın...
Devamı
Hata yaptığınızda (kaçınılmaz olarak) kendinize karşı nazik olmayı öğrenmek, mutluluğunuz üzerinde dikkate değer bir etkiye sahip olabilir...
Devamı
Hepimiz oradaydık. Üç gün önceki 2 dakika süren sohbete saplanıp kaldık. Tekrar tekrar beynimizde döndürüp duruyoruz. Babama kızmamalıydım...
Devamı
Farklı görüşlerimiz hakkında daha iyi tartışmalar yapmak için sekiz ipucu...
Devamı
Araştırmalar; izolasyon, stres ve belirsizliğin unutkanlık ve düzensizliğe neden olabileceğini gösteriyor. İşte bu konuda yapılacaklar...
Devamı
Hassas ve rahatsız edici duyguları kabul etmek ve onları kucaklamak motive olmamıza ve hedeflerimize doğru ilerlememize...
Devamı
Bizler anlayışlı insanları severiz. Kendimizi kötü hissettiğimizde, kendimiz için üzüldüğümüzde veya her şeyi berbat edip kötü hissettiğimizde...
Devamı
Yansıtma, istismarcılar, narsistler veya sınırda kişilik bozukluğuna sahip insanlar ve bağımlılar tarafından sıklıkla kullanılan bir savunma...
Devamı
Çocukken yaptığınız boyamaları, çizgilerin içinde kalma çabanızı, sonra yaptığınız bir hata ile çizgileri taşırdığınız ve o anda yaşadığınız...
Devamı
İlişkilerinizde aşırı bağlanan taraf mı yoksa yakınlaşmaktan kaçınan taraf mısınız? Yakın ilişkilerdeki bağlanma tarzınız...
Devamı
Psikolog Marie Haddou Hayır Demeyi Bilmek adında farklı alanlarda hayır demekte güçlük yaşayan insanlara...
Devamı
Neden yoksulluk içinde mücadele verenlere olumlu zihin yapılarını dayatmamalıyız?
Devamı
Değişim zamanının geldiğini biliyorsanız ama nereden başlayacağınızdan emin değilseniz doğru soruları sormak iyi bir başlangıç...
Devamı
Narsistler, gerçek benliklerini büyüklenmeci, "diğerlerinden üstün", bencil ve oldukça kibirli alternatif bir kişilik ile...
Devamı
Yılın en popüler hikayeleri, mutlu ve sağlıklı bir hayat için farklı yollar sunuyor...
Devamı
Bilinçli Farkındalığın birçok faydası olduğu düşünülüyor, ancak yanlış uygulandığında yanlış eylemleriniz için kendinizi daha az suçlu hissetmenizi...
Devamı
Düşüncelerinizin hatalı olabileceğini kabul etmek daha fazla öğrenmenize ve daha iyi ilişkiler kurmanıza yardımcı olabilir...
Devamı
Sosyal İkilem (Social Dilemma 2020) filminden bir sahnede, hayali bir genç, karanlığa gömülmüş bir durumda yatağında oturuyor...
Devamı
Genetik olarak zihin ve bedenimiz empati, dayanışma, cömertlik ve yakınlık hisleriyle donatılmıştır...
Devamı
Hayatta en iyisini yapabilmek için acı gereklidir der Yale profesörü...
Devamı
Kariyer seçimlerinden yeni alışverişlere kadar, René Girard'ın mimetik teorisini kullanarak sürüye direnin ve kendi yaşam yolunuzu...
Devamı
Harika bir evlilik uzaktan, tıpkı bir kitaptaki veya filmdeki gibi coşkulu bir aşk hikayesidir. Ve bu, bir bütün olarak evliliğe bakmanın...
Devamı
Antidepresan kullanımı konusunda farklı görüşler olsa da ilaçların birçok insana fayda sağladığı bir gerçek. İlaç kullanımının...
Devamı
Eğer ertelemek tembellikle ilgili değilse, neyle ilgilidir? Baharat çekmecenizi alfabetik olarak düzenlemek için önemli bir işi ertelediyseniz...
Devamı
Yeni çıkan bir kitap, kaygının bize, hayatımızı nasıl daha iyi bir hale getirebileceğimize dair ipuçları verdiğini anlatıyor...
Devamı
Ölümsüz olmadığımızı kabul etmek, daha mutlu, anlamlı bir hayat yaşamak için meşguliyetten kurtulmamıza ve bizim için en önemli şeye...
Devamı
Ara vermek tembellik etmek değildir, aksine yeniden şarj olmayı öğrenmek daha üretken ve dayanılır bir hayat yaşamamızı sağlar...
Devamı
Hayat olanca hızıyla akıyor ve zaman zaman yaşadığımız güçlükler bizi sarstığında ancak dengemizi kaybettiğimizi fark eder oluyoruz...
Devamı
Mağdur zihniyetine eşlik eden gücün üstesinden gelebilmek için önce onu kabul etmek gerekir...
Devamı
Bir süredir göremediğimiz bir tehdit ile karşılaştığımız için hepimiz zor günler yaşıyoruz. Bitkin düşen beyinlerimize biraz...
Devamı
Bir aile üyesi, bir iş arkadaşı veya bir yabancının size kırıcı bir şey söyleme ihtimali vardır. İşte bu yazıyla bu durumla nasıl başa çıkacağınızı...
Devamı
İfade ettiğiniz üzere zamanımızın çoğunu çalışarak geçiriyoruz. Zamanımızı nasıl kullanacağımız mesai saatlerimiz üzerinden belirleniyor...
Devamı
Massachusetts Çocuk Sağlığı Kliniğindeki çocuklar gözlemlendiğinde tutarsız davranışları göze çarpmaktadır. Tanımadıkları halde...
Devamı
Anonim kullanıcıların bir kısmı çevrimiçi ortamda kötüye kullanmanın yanında komplo teorileri de üretiyor. Bu yüzden...
Devamı
Hayatta bir anlam duygusu bulmakta zorlanıyor musunuz? Araştırmacılar bunun için üç farklı yol belirlediler...
Devamı
Alışkanlık haline gelmiş eleştiri her çift için tehdittir. Zaman zaman eşinizi eleştiriyor olabilirsiniz önemli olan bunu...
Devamı
Bebekler zannedilenden erken zamanda kitaplarla ilgilenmeye başlarlar. Kendi kendilerine hareket etmeye başladıklarında...
Devamı
Gittikçe daha stresli bir dünyada yaşıyoruz, bu yüzden çocuklarımızda duygusal ve zihinsel dayanıklılığı teşvik etmek hiç bu kadar önemli...
Devamı
Yeni bir kitap, kanser yaşamanın duygusal ve sosyal karışıklığıyla nasıl başa çıkılacağı konusunda faydalı rehberlik sağlıyor...
Devamı
Belli birisinin yanındayken kafanızın karışmış olduğunu veya suçlu olduğunuzu hissediyor ve bunun sebebinin...
Devamı
Konfüçyüsçülük ve Taoizm çocuklarınıza rehberlik ederken zenginlik ve prestij yerine anlam ve tatmin içeren...
Devamı
Mantığa ve akla yaklaşımımızı değiştirmek, oyunu değiştirir...
Devamı
Hiç kurbanı oynadınız mı? Eğer oynadıysanız, bunu yaparken doldurmak istediğiniz veya ifade etmeye çalıştığınız...
Devamı
Otobüste oturduğunuzu, sırada beklediğinizi veya evde koltuğunuzda oturduğunuzu ve birkaç dakika...
Devamı
Aynaya baktığınızda kimin yansımasını görüyorsunuz?
Devamı
Kaygı rahatsız edici olabilir, ancak felsefi bir yaklaşımla heyecan verici bir özgürlük duygusu uyandırabileceğini...
Devamı
Dışa dönük olmak zorunda değilsin. Ama içine kapanık olmak seni yaşamak istediğin hayattan alıkoyuyorsa hemen...
Devamı
Bazı insanlar içten içe “kimlik hırsızı sendromu” ile mücadele ederken kendilerini zeki, kendinden emin ve...
Devamı
Ortalama insan ömrü ürkütücü bir şekilde sınırlı süreye sahiptir. Şanslıysanız ve 80 yaşına kadar yaşıyorsanız, yaklaşık...
Devamı
Bir kişinin düşünce, davranış ve tutumu etkileyebilecek dış ve iç çatışmalarla ilgili dengeli bir anlayışı sürdürme yeteneğine...
Devamı
Altmış yıl kadar önce, iki psikolog kendi alanlarında devrim yaratan ve sıkıntı hakkında düşünme biçimimizi değiştiren bir fenomeni keşfettiler...
Devamı
Siz de herkes kadar sevginizi ve şefkatinizi hak ediyorsunuz...
Devamı
Bir terapist, büyük pandemi molasından dönüşün psikolojisini inceliyor...
Devamı
Dünyaya her gün yeni bebekler geliyor. Bir bebek dünyaya gelince bir kadın anne olur, bir erkek de baba. Oysa bebek denilince...
Devamı
Ebeveynlerinize münhasıran ve sahiplenici bir şekilde yakın mısınız? Ebeveynlerinizden biri veya her ikisi sizin aracılığınızla hayallerini...
Devamı
Son zamanlarda stresli hissediyorsanız, yalnız değilsiniz- COVID-19 pandemisinden bile önce, 2018'deki Birleşik Krallık anket verileri, insanların yüzde 74'ünün...
Devamı
Yeni bir araştırma, gün içerisinde deneyimlenen empatinin kendi huzurumuza ve başkalarına karşı olan nazik davranışlarımıza katkıda...
Devamı
Kendinizi dünyadan kopuk hissediyorsanız, depersonalizasyon yaşıyor olabilirsiniz. Emin olun ki, iyileşmenin yolları vardır...
Devamı
Yeni bir araştırma narsisistlerin sıkılma sebeplerini inceliyor...
Devamı
Tanrı, bu ağaçlarla ilgilendi, kuraklık, hastalık, heyelan, binlerce fırtına ve sellerden kurtardı onları. Fakat...
Devamı
Doomscrolling terimi henüz resmi olarak Türkçemize çevrilmemiş olmasına rağmen...
Devamı
COVID-19 ile ilgili birçok politika, hükümetler vatandaşlarının iyiliğine yeterince güvenmediği için işe yaramadı...
Devamı
İnternet sitesinde, bilette ve tiyatronun dışındaki tabelalarda şu uyarı yer aldı: “Bu, telefonsuz bir etkinliktir.” İnsanlar...
Devamı
Kaçındığınız acı verici duygular karanlıkta harekete geçer. Ancak acılarınız ve mücadelelerinizle yüzleşerek...
Devamı
Simone Weil: Mistik, filozof ve aktivist. Weil’in etik anlayışı kişiselciliğin ötesine uzanarak evrensele ulaşmaktadır...
Devamı
Birey olarak yalnızca tek bir yandan mı oluşuruz? Yoksa kişiliğimiz farklı yanlardan mı oluşur? Richard C. Schwartz’ın geliştirmiş olduğu İçsel Aile Sistemleri...
Devamı
Samantha matematik ödevini yapmak için masasına oturur fakat daha ilk soruda hazırlıksız yakalanır. Bu tipte bir problemi...
Devamı
Modern psikolojinin tarihi uzun bir geçmişe dayanmaz. Tasavvuf ilmi ise en az on iki-on üç yüzyıllık tarihi...
Devamı
Bahsedeceğim 5 soru hayatınızla olan ilişkinizi daha net bir şekilde görebilmenize yardımcı olacaktır...
Devamı
Pandemiden önce gurur duyulacak bir gece rutinim vardı. Okaliptüs yapraklarıyla sıcak duş ve elektronik aletleri başka...
Devamı
Bakım veren kişiler, bir hastanın acısını kendileri hissetmeden anladıklarında hastalara fayda sağlayabilirler...
Devamı
İlk bakışta bariz görünmese de öz şefkat ırk ve cinsiyet ayrımcılığı ile diğer baskı biçimlerine son verme arayışında kilit bir rol oynar...
Devamı
Sizlere bir itirafım var! İnsanlar benimle ‘’içlerindeki çocuk’’ hakkında konuşmak istediklerinde gerçekten zorlanıyorum...
Devamı
Farklı dallarda çalışan bilim insanları, bazı toplumları diğerlerinden daha barışçıl yapan unsurları keşfediyor...
Devamı
En çok satan kişisel gelişim yazarlarından Louise Hay kendimizi seversek hayatımızdaki her şeyin yoluna...
Devamı
Sosyal tükenme sizi yorgun, donuk ve sinirli hissettirebilir. İşte bunu nasıl yöneteceğiniz ve önleyeceğiniz ile ilgili bilgiler...
Devamı
Duyduğunuz, okuduğunuz ve izlediğiniz her şeye inanmayın. Kültür hakkında edinilen fikirleri sorgulamak için...
Devamı
Her şey Goofy’nin (Disney karakteri olan bir köpek) anneme uygunsuz öpücükler göndermesi ile başladı...
Devamı
Steven C. Hayes, 40’ı aşkın kitabı ve 500’den fazla akademik makalesi olan bir klinik psikoloji doktorudur. Son yıllarda...
Devamı
Hayatta kaçınılmaz olarak zorluklara ve streslere maruz kalırız. Yaşadığımız zorluklarla nasıl baş ettiğimiz...
Devamı
Başkalarına karşı nazik ve merhametli davranabilmenin temelinde, sorumluluk duygusu yatar...
Devamı
Bazen, zor bir konuyla boğuştuğumda, bunu bir çocuğa açıklamamız gerekiyormuş gibi davranırım...
Devamı
Sherry Turkle, ilginç yaşam öyküsünün onu nasıl teknolojinin sosyal etkilerini araştırmaya yönlendirdiğini anlatıyor...
Devamı
Bu testi çözün ve dayanıklılığınızı arttırmanın yollarını öğrenin...
Devamı
Ufak şeyler için hissettiğim minnettarlığın pandemi sonrası devam etmesi pek mümkün değil...
Devamı
İdeal olarak, değerli kaynaklara yatırım yapar ve elde ettiğimizde ise onları korumak için çaba gösteririz...
Devamı
Bir kişi sıkıntı içindeyken, dikkat, dokunma ve özen yoluyla içlerindeki fırtınayı sakinleştirmek için derin, gelişmiş...
Devamı
İşte Size Bu Düşüncelerinizi Nasıl Durduracağınıza Dair Bir Yazı...
Devamı
Çağdaş İngiliz şair Denise Riley, yası ‘’amansız durağanlığa’’ bir yanıt olarak tanımlar. Riley için yas...
Devamı
Birisi bir sıkıntı yaşarken, ilgi ve alaka göstererek fırtınayı sakinleştirmek için gelişmiş mekanizmalarımızı kullanırız...
Devamı
İntihar çocuklarda ve gençlerde artıyor. Erken belirtileri tanımak, ihtiyaç duydukları yardımı almaları için önemli...
Devamı
Aşırı düşünmenin zihnimizdeki yolculuğu, genelde bir sorunun belirmesiyle başlar, bu bir sağlık endişesi veya iş yerinde yaşanan...
Devamı
İnsanlar yaşlandıkça, duyguları üzerinde daha fazla kontrole sahip oluyorlar. Peki bunu nasıl yapıyorlar? ...
Devamı
Tolstoy, bir romanında şöyle der: “Bütün mutlu aileler birbirine benzer, oysa her mutsuz ailenin...
Devamı
Hayır demek temel ve birçok kişinin mücadele ettiği psikolojik bir beceridir...
Devamı
İşte insanların aşıya karşı tereddütlerini aşabilmeleri için yardımcı olacak araştırma temelli bazı yönergeler...
Devamı
Tolstoy'un, ‘Savaş ve Barış’ romanından yaşama sanatı hakkında çok şey öğrenebiliriz. Kitap, kibir ve aptallığı, cinsel kıskançlığı...
Devamı
60 yaşın üstündeki birçok insan gibi ben de zaman zaman anahtarlarımı kaybediyorum veya favori filmlerimin adını...
Devamı
Hiç asansörde sohbet başlatacak kadar uzun kaldığınız oldu mu? Asansörde kalmak garip bir deneyimdir...
Devamı
Ruh sağlığının ihmal edilmiş çocuğu olan tatsızlık hissi, motivasyonunuzu ve odağınızı köreltebilir...
Devamı
Eleştirilmek, özellikle anneleri depresyona giren çocuklar için zordur. Anahtar Noktalar ...
Devamı
Hayat iniş ve çıkışlar, güzellikler ve zorluklarla dolu. İçerisinde bulunduğumuz son bir buçuk yıl içerisinde tüm dünya olarak...
Devamı
Önce selam sonra kelam demiş büyüklerimiz. Bir selam ile açılır kelamın; iletişimin yolu. Ufak bir baş selamı, bir tebessüm ya da sevecen...
Devamı
Kaliteli iletişim kurmak hedeflerimize ulaşmamızı kolaylaştırırken ilişkilerimizin de derinlik kazanmasını sağlar...
Devamı
Batı psikolojisinin önemli isimlerinden olan William James, 1902 yılında, ruhsal deneyimleri, kişinin iç dünyası aracılığıyla...
Devamı
Her şey hızla akıyor. Yaşadığımız çağa bir isim vermek gerekseydi hız çağı denebilirdi. Milan Kundera, Yavaşlık adlı romanında...
Devamı
Pandemi, beden sağlığımızdan ruh sağlığımıza, güvenlik duygumuzdan sosyal bağlantılarımıza, kişisel özgürlüklerimizden finansal güvenliğimize...
Devamı
Korona Belirtilerinin Uzun Süre Yaşanması Aklımızda Olan Bir Şey Değildi. Fakat Tedavisi İçin Psikoloji Bize Hala Yardım Edebilir...
Devamı
Narsistler ilk bakışta ilginç, çekici ve sosyal açıdan baskın kişiliklerdir, ilgi odağı olmayı severler. Bir süre sonra ben merkezcilikleri...
Devamı
Davetsiz düşünceler, anksiyetenin yaygın ve rahatsız edici bir belirtisidir. Bilişsel davranış teknikleri yardımcı olabilir.
Devamı
Yeni bir çalışma, kendi sosyal grubumuz dışındaki insanlarla işbirliği içinde olmayı hayal etmenin önyargıları azalttığını öne sürüyor...
Devamı
Oyunun çocukların dünyasında pek çok işlevi vardır. Oyun çocuklar için yalnızca eğlenceli bir etkinlik görevi görmez...
Devamı
Çalışmalar gösteriyor ki konuşarak terapi işe yaramaktadır. Ancak uzmanlar bunun nasıl olduğu ile ilgili fikir ayrılığı yaşamaktadır...
Devamı
Olağanüstü başarı, hırs ve rekabet; güçlü ve saygın olmaya giden yol gibi görünebilir. Ayrıca sizi öfkeli, derinden mutsuz ve...
Devamı
Pandemi sırasında büyüme çağında olan çocuklara ne olacak? Her ne kadar endişelenmemiz için sebepler olsa da, direnç konusunda yapılan çalışmalar...
Devamı
Gençler pandemi sırasında çok şeyle mücadele ediyor. İşte gençlerin bugünlerde bizden görmeye ihtiyaç duydukları şeyler...
Devamı
Modern anlamıyla geçmişi 18. Yüzyıl sonu Romantizm dönemine kadar uzanan özgünlüğün, hiçbir zaman tek bir anlamı olmamıştır...
Devamı
İnsanların yakınlığa ve aidiyete ihtiyacı vardır. Kapılarını dışarıya kapayan her toplum körelmeye mahkumdur. Peki...
Devamı
Duygularınız çok acı verici ve bunaltıcı bir hale geldiğinde, diyalektik davranış terapisinin becerilerini kullanarak...
Devamı
Anksiyeteyi azaltma denemelerinden önce kendi kaygı rutininizi anlamak zorundasınız...
Devamı
Esas olarak romancılığı ile tanınan Iris Murdoch aynı zamanda profesyonel bir filozoftu. Kendisi, The Sovereignty...
Devamı
Bu yazıda, olumsuz haberler tarafından tetiklenme durumuyla nasıl başa çıkabileceğinize dair ipuçları bulacaksınız...
Devamı
Değişim zordur, ama imkansız değil. Kendinize güveninizi artırmak için motivasyonel görüşme tekniklerini kullanın ve...
Devamı
Tatminkar ve sağlam bir ilişki kurmak için gereken temellerin çoğu zaten ilişkinizde mevcut olabilir...
Devamı
Ritüel ve sembollerle dolu psikoloji bilimi, bir zamanlar mitoloji tarafından beslenen derin bir insanî ihtiyacı karşılar...
Devamı
Üzgün olmadığımızı düşünmemize rağmen tutamadığımız gözyaşlarımızın kaynağı nedir? Araştırmacılar, ağlamanın...
Devamı
Zihinlerimiz kategori ve bağlamlara dair koşullar dahilinde düşünüyor, böylesi bizim için daha kolay...
Devamı
COVID-19 tüm ilişkilerimizi sarstı. Sebebini anlamak toparlanmamıza yardımcı olabilir...
Devamı
Psikiyatrik dil kullanımındaki artış sıradan bir üzüntüyü bile tıbbi bir boyuta taşırken ciddi rahatsızlıkların...
Devamı
Huşu hem korkutucu hem de keyif verici bir duygu olabilir. Bu deneyim sizi aydınlanmaya ve ruhsal dönüşüme...
Devamı
Kendinizi sağlıksız suçluluktan nasıl kurtarırsınız?
Devamı
Lise sınıf arkadaşlarımdan birinin, banyo aynasının önünde kendine tekrar tekrar “aptal” deyişini duyduğum zamanı...
Devamı
Sade bir yaşamın hayalini hep kurardım. Aylar önce 20 metrekare bir daireye taşındığımda çok az nesneyle...
Devamı
Ebedi mutluluk bir şeyleri tamamlama isteğimizi tamamen zayıflatır. Bu sebeple mükemmel memnuniyet...
Devamı
İnsanın iyilik halini artıran faktörler arasında erdemler başta gelir...
Devamı
"Eskiden insan biliyordu (ya da belki seziyordu) ki, meyvenin çekirdeğini taşıması gibi..."
Devamı
Birkaç yıl önce Türkiye’den İngiltere’ye taşındığımda hafta sonları Peak District Natural Parkında yürüyüş yapardım...
Devamı
Dünyaya Sandığınızdan Daha Fazlasını Sunmak İsteyen Kadınlar İçin...
Devamı
Beynimiz yeni duygular ile bağlantılıdır...
Devamı
Şimdi verici olma zamanı. Peki neden verici olmayı bir yaşam biçimi haline getirmeyelim?
Devamı
Birleşik Krallık'taki Kent Üniversitesi'nde yazar, koç ve kültür tarihi profesörüdür. Aynı zamanda araştırma topluluğu...
Devamı
Güven, sevgi, dostluk, aile ve ötekiyle temas içeren bireysel bağların kökeninde bulunduğu gibi, politika, ekonomi...
Devamı
Aşk, sizde olmayan bir şeyi, onu sizden talep etmeyen birine vermek olduğunda...
Devamı
Yıllardır şükran duygusunun fiziksel sağlığımız, ruh halimiz ve ilişkilerimiz üzerindeki etkisini araştırıyorum...
Devamı
Minnettarlık, kişinin sahip olduklarına duyduğu takdirin ve şükranın bir ifadesidir. Maddi değerden bağımsız bir değerin tanınmasıdır. Bu sosyal duygu...
Devamı
Bilişsel davranışçı terapi sizlere kaygınızla baş etmeniz ve hayatınızda istediklerinizi yapabilmeniz için bir beceri seti sağlıyor...
Devamı
Şiddet her geçen gün hayatımıza biraz daha fazla sızan bir olgu. Kendimizi sürekli gergin ve öfkeli hissediyoruz. Hemen hemen...
Devamı
Mücadele ediyor olsak da anksiyete bizden olan, bize ait olan bir parçadır...
Devamı
Modern psikoloji, yirminci yüzyılın başlarındaki oluşum sürecinden itibaren insan davranışlarını inceleyip anlamlandırmaya çalışırken öncelikli olarak...
Devamı
Yeni araştırmalar bazı insanlar için arkadaşlıkların olumsuz etkilendiğini gösteriyor...
Devamı
Kendimizi hissedebilen düşünsel canlılar olarak görsek de biyolojik olarak düşünebilen hissel canlılarız...
Devamı
Depresyonun ne olduğunu ve nasıl yönetileceğini bilmek depresyona girmeyi önlemeye yardımcı olabilir...
Devamı
Bir demokrasi ya da bir gözetim toplumu olabiliriz, ama ikisi birden olamayız...
Devamı
Travma yaşantısının insanlık tarihi kadar eski olduğunu biliyoruz. İnsanoğlu yeryüzünde var olduğu günden beri mutlaka...
Devamı
Geçtiğimiz yıl içerisinde COVID-19 virüsüne yakalandıktan bir süre sonra psikolojik yardım arayan kişilerin öykülerine bakıldığında...
Devamı
Müzisyen Balthazar Much Ado About Nothing'de kadınların erkeklerin sadakatsizliğinden bıktıklarında nasıl iç çektiklerini anlatıyor
Devamı
Verici bir yapıya sahip olan insanların hâl üzere kalırken, aynı anda zamanlarını ve enerjilerini nasıl koruyacakları bu yazıda.
Devamı
Kristin Neff ve Christopher Germer ile Röportaj
Devamı
Bunu nasıl fark edebilir ve neler yapabilirsiniz?
Devamı
Aileler pandemi döneminde stresle başa çıkmak, aile içi sağlıklı iletişim kurmak ve ruh sağlıklarını korumak için neler yapabilir?
Devamı
Karmaşık gerçekliklerle karşı karşıya kaldığımızda beynimizin bizi güvenli bir limana çekmeye çalışır. Gerçeklik gizleme ise...
Devamı
Şayet kulak vermek için vakit ayırırsak, kişisel kriz dönemi bilgelik sunabilir...
Devamı
Bu, onun ilk kar kayağı (snowboard) atlaması ya da yaptığı en kötü atlayış değildi. Havalı bir dönüş ya da bir çalım denememişti. Ancak...
Devamı
İzmir Depremi 'nin maruz kalanlarda bireysel ve toplumsal olarak yaratacağı travma nedir? Covid'in yarattığı korku ortamı...
Devamı
Kelime olarak elem, ızdırap, gam gibi duygular sadece ölüme verilen bir tepki olarak anlaşılabilir...
Devamı
Yeni bir araştırma bu sorunun cevabını bulmak için kişiliklerimiz ve evde kalma kararımız arasındaki bağlantıyı inceledi...
Devamı
Olumsuzluk düşünceler nedir ve zihnimizi daha olumlu düşünmek için nasıl değiştirebilirsiniz? Olumsuz düşünceler bizi üzgün, şüpheci ve ...
Devamı
Bardağın dolu tarafından bakarken ipin ucunu kaçırıyor olabilir miyiz? Bazen olaylara iyimser yaklaşırken...
Devamı
İnsanlık yolunun önü de ardı da kanla ıslanmış. Dikkat et de kayma! Bu zamanda insan çalanlar altın çalanlardan daha fazla...
Devamı
Hem psikiyatrist hem de hasta olarak tanı koymanın ne kadar hassas bir durum olduğunu biliyorum. Zihinsel rahatsızlıkları adlandırmak...
Devamı
Ruh sağlığı uzmanlarının ruminasyonu azaltmak için sundukları öneriler...
Devamı
2010'da bir yaz günü Cambridge'deki Christ’s College'da yaptığım bir konuşmadan sonra, Daniel Berg adında İsveçli bir yüksek lisans öğrencisi...
Devamı
Covid-19 hayatlarımıza davetsiz bir misafir gibi girdiğinden bu yana, aşina olduğumuz yaşam pratiklerimiz ve dünyayı algılama biçimimiz...
Devamı
COVID-19 salgınının insan hayatı üzerindeki korkunç sonuçlarından sonra belki de en güçlü etkilediği alanlardan biri özgürlüğümüz oldu. Dünyanın her yerinde...
Devamı
Mutluluk: amaç belirlemek ile anlık hazzın muhteşem dengesi...
Devamı
Pandemi sürecinin akıl sağlığı alanında bir krizi tetiklemesi bekleniyor, ama belki de bu süreç hayata yeni bir şekilde...
Devamı
Depresyon sanki kendimize karşı giriştiğimiz bir savaştır ve biz ufacık bir negatif propaganda parçasını bile kendimize karşı cephanelik kullanmak için...
Devamı
İstenmeyen duyguları uzaklaştırma çabası her zaman ters teper...
Devamı
İnsanlar “hikâye-anlatan” yaratıklardır: dünyamızı inşa etmek için hikâyeler üretiriz...
Devamı
Öz farkındalık, herkesin doğru egzersizler ve alışkanlıklar ile geliştirmeyi öğrenebileceği bir beceridir. Hayatınızın veya kişiliğinizin anlayamadığınız...
Devamı
İyiye tanıklık etmek bizi nasıl ve ne kadar etkiler? Kibar veya cömert davranışlarla karşılaştığımızda...
Devamı
Geleceğe ait kaygıları anlayabilmek özellikle Covid-19 pandemisi sürecinde önemli bir hâl aldı...
Devamı
Bu kitap insanların zamana paradan daha çok değer vermelerinin daha iyi hissettirdiğini öne sürüyor. Eski bir söz vardır: Vakit nakittir...
Devamı
Hastalık hayatlarımıza girdiğinden beri hepimizi bir korku kapladı. Dışarı çıkma yasaklarının yanı sıra izin verilse de...
Devamı
Disosiasyon, herkesin duyduğu ancak çok az kişinin tanımlayabildiği şeylerden biridir. Zihniniz başka bir yerde olduğu için...
Devamı
Covid-19 ile çevrelenmiş hayatınız ile ilgili çok fazla düşünmek sağlığınız ve iyiliğiniz adına zararlı olabilir...
Devamı
Psikolojik dayanıklılık, stresli durumlara uyum sağlayabilme ve değişen koşullara psikolojik olarak ayak uydurabilme kapasitesi olarak tanımlanabilir...
Devamı
Ve daha nazik olan iç sesimize nasıl yer ayırırız?
Devamı
Yaşam boyunca benliklerimizi oluşturan birçok hikaye vardır. Bu hikayeler bizim benliğimizi ve diğerleriyle kurduğumuz ilişkileri hayat yolculuğumuzda ihtiyacımız olan...
Devamı
Pandemide üç ayı geride bırakırken, benden 3200 km uzaktaki 28 yaşında büyük kızımı ve eşini görmeyi çok istiyordum...
Devamı
Herkes korkutucu olan travmatik bir deneyime karşı sabırlı olamaz. İyileşmek için önemli olan acı veren duyguların tamamen irdelenmesidir...
Devamı
Kırgınlığa yol açmış biri özür dilediğinde bazen, bu özür af dilenilen taraf için çok da rahatlatıcı veya ikna edici hissettirmeyebilir...
Devamı
Duygusal ve ruhsal iyilik halini yeniden oluşturabilmek adına 5 ilke...
Devamı
COVID-19 Virüsüne Yakalanmak Hayatımı Yeniden Gözden Geçirmeme Neden Oldu. Yavaşlamak, Radha Ruparell’in gerçekte neyin önemli olduğunu...
Devamı
İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonraki aylarda, Albert Einstein Amerikalıları üçüncü bir dünya savaşını hayal etmeye teşvik etmek için bir röportaj verdi...
Devamı
Yakınların kaybı her insanda farklı, ancak derin bir psikolojik sürecin başlangıcına işaret eder. Kırık bir kalpten ölecek gibi olma hissini hayatımızda en az birkaç kere duyarız, ancak araştırmalar...
Devamı
Günlük stres etkenleriniz kaygınızı artırıyor mu? Kendinizi endişe, öfke ve geçmeyen bir suçluluk duygusu ile boğulmuş halde buluyor musunuz?
Devamı
Öz-şefkat: Temel insani kavramlardan biri olarak taşıdığı önem üzerine yeni bir araştırma...
Devamı
Araştırmalara göre, günlük sosyal etkileşimler iyilik halimiz için önemli...
Devamı
Zihin kolaylıkla yeni fikirlere kapalı hale gelebilir. ‘Başlangıç seviye’ aklını canlandırıp sürdürmek, öğrenmenin keyfini yeniden keşfetmemizi sağlar...
Devamı
Kalıcı olan OKB ümitsizliğe sebep olur bu şekildeki depresif düşünceler de kaygı üretir. Obsesif Kompulsif Bozukluk, anksiyetenin...
Devamı
Covid-19 zamanında utancın oynadığı oyunlar hem karmaşık ve hem de artmaya devam ediyor. Pandemi döneminin kafa karıştıran yönlerinden biri, büyük ölçüde kapalı kapılar arkasında...
Devamı
Donald Winnicott’a göre, ruh bizlerin içerisinde değil fakat bizlerin arasında... Aslen çocuk doktoru olan Donald Winnicott (1896-1971) 20. Yüzyılın ortalarında psikanalizin ana figürü haline gelmiştir...
Devamı
Öz bilinç kaynaklı bir duygu olan utanç, kişiye içsel olarak değersizlik, yetersizlik, lekelenmişlik, pişmanlık hisleri aşılayarak olumlu duyguların...
Devamı
Ünlülere taptığımız, özçekim kültürünün bir norm olduğu ve sosyal medyanın kendimizin “kusursuz” imajını oluşturmak için...
Devamı
Verimliliğe adeta tapıyoruz. Daha fazla almak için daha az kullanın. Aynı gün teslimat. Aynı anda birkaç işi birlikte yapmak; bir yandan e-posta gönderirken, bir yandan da mesaj...
Devamı
Kovid-19 bize daha az iş odaklı bir toplum olma konusunda anlık bir bakış imkânı sundu. Fakat eski normale dönmeyi reddetmek için kararlılığa ihtiyacımız olacak...
Devamı
Dikkat hırsızlığına karşı ne yapmalıyız? Dikkati dağıtan şeyler için teknolojiyi suçlamayı bırakın...
Devamı
Farklılıklar arasında köprü kuranlardan biri misin?
Devamı
Zorbalık, Dünya Sağlık Örgütünün tanımı ile kasti fiziksel veya sözel şiddet, ve göz korkutmaya karşılık geliyor...
Devamı
Okul yöneticileri – bölüm başkanları, müdürler – büyük bir zorlukla karşı karşıyalar: Covid19 döneminin ortasında okul topluluklarını birleştirmek ve yeniden canlandırmak...
Devamı
Yaralarınız – kendinizin ya da size yapılmış olanlar- sizi hapseder...
Devamı
Covid-19 krizinin ortasında korkularınız ile başa çıkabilmek...
Devamı
Hızlı tempolu ancak sıklıkla hareketsiz yaşam tarzımızın diğer birçok yönü gibi, ekran süresi da sağlık denklemine yeni değişkenler getirdi...
Devamı
Yalnız değilsiniz. Dünyanın farklı yerlerindeki pek çok insan depresyonda, kaygılı ya da stresli...
Devamı
Yeni araştırmalar; çocukların minimum risk altında olduğunu ancak eğitimlerinin büyük ölçüde zarar gördüğünü gösteriyor.
Devamı
Bu bir ebeveynden gelen alışılmadık bir terapi isteğiydi. Sekiz yaşındaki bir çocuğun annesi ve babası şu an her şeyin yolunda gittiğinden bahsetti fakat...
Devamı
Anlamlı ve uzun vadeli hedefler sağlığınız ve mutluluğunuz için iyidir. Burada bunlara ulaşabilmek için bazı yöntemlerden söz edeceğiz...
Devamı
Yapışkan, korkutucu, takıntılı ve rahatsız edici düşüncelerin nasıl üstesinden geleceğiz?
Devamı
Her şey kontrolden çıkmış gibi hissettiğimizde ne yapmalıyız?
Devamı
Irkçılık bir psikolojik olgunluk ve bütünlük eksikliği işaretidir. Irkçılık, insan topluluklarında her zaman göze çarpan bir unsur olduğundan ...
Devamı
Panik atak, bedende ve zihinde panik ya da korku olarak kendini belli eden düzenli bir yanlış alarm verme halidir. Bunun farkında olmak, onu kontrol altına...
Devamı
Bizi mutlu eden aktiviteler keyifsiz halimizin hem ürünü hem de sebebidir. Davranışlarımızla harekete geçerek bu döngüyü bozabiliriz...
Devamı
Pandemi sürecinde neler yaşadığımızı unutmayalım. Etrafımızdaki pek çok kişi karantina süreci bittikten sonra nasıl bir hayatın bizi beklediği konusunda merak duymaya başladı...
Devamı
Zamanınıza değerli bir eşyanız muamelesi yapın. Covid-19 pandemisi başladığından beri, pek çok kişi gibi siz de kendinizi...
Devamı
Sokağa çıkamazken kendinizi bunalmış hissediyorsunuz ve birdenbire elektronik öğrenme ve çalışma süreçlerine ayak uydurmak zorunda mı kaldınız? ...
Devamı
Covid-19 ile başlayalım; yeni koronavirüs sebebi ile başlayan korkutucu hastalık. Hızlı yayılıyor, belli bir aşısı veya koruyucu tedavisi yok ve gerçekte...
Devamı
Son birkaç haftadır hemen hemen hepimiz endişeliyiz ve bazılarımız günlük aktivitelerinden kendilerini korumak için uzaklaştılar...
Devamı
Daima mutluluğun peşindeyiz; oysa asıl berraklığa, depresyon ve varoluşsal korkulardan ulaşıyoruz. Hayatın cehennem olduğunu itiraf ettiğinizde...
Devamı
Sabah uyandınız ve adeta otomatik bir şekilde banyoya yönelerek diş fırçasını elinize aldınız. Sabah kalkar kalkmaz dişinizi fırçalamak yıllar içinde...
Devamı
Dijital teknolojideki gelişmeler, yaşadığımız çağı ve geleceğimizi, düşünme ve seçim yapma haklarımızı dikkate almayan...
Devamı
Sosyal medya platformlarının, bağımlılığa benzer zararlı sonuçlar doğuran, kompülsif kullanımları bir tıbbi hastalık...
Devamı
Bu seküler teknik ve ahlaki temellerinden göreceli noksanlığıyla, karşıtları tarafından ‘McFarkındalık’ ...
Devamı
“Bilinçli Farkındalık”, tek başına 1 Milyar USD’dan fazla hacimli ve –biraz paradoksal olarak- gittikçe çoğalan...
Devamı
Hayatta kötülüğün her zaman karşımıza çıkabileceği bilgisini hatırda tutarak mı yaşamalıyız ...
Devamı