Sağlıklı ve Sağlıksız Suçluluk

02.04.2021

Klinik Psikolog Aziz Gazipura

Kendinizi sağlıksız suçluluktan nasıl kurtarırsınız?
Kendini suçlu hissetmeniz her zaman yanlış bir şey yaptığınız anlamına gelmez. Yaşadığınız kuralları gevşetmeyi ve kendinizi özgür bırakmayı deneyin. 

Sıradan bir gün hayal edin. Aynı saatte uyanırsın, sabah rutinlerin; belki bir kahvaltı. Sonra bir mesaj alırsın. Mesaj annenden ve aniden dün doğum günü için onu araman gerektiğini hatırlarsın. Mesajı açmadan bile göğsünde ve midende bir gariplik hissedersin.

Annenin doğum gününde evladının onunla iletişime geçmediği için kederli bir şekilde evde tek başına oturduğunu ve üzüldüğünü hayal edersin. Kendini eleştiren düşünceler yağmuru üzerine gelmeye başlar. Başlangıçta yavaş bir çiseleme olur ama yağmur devam ettikçe karakterine karşı sert saldırılar olur. Çok meşgulsün, çok bencilsin ve kötü bir evlatsın.

Bu his suçluluktur. Hepimiz bu duyguyu biliriz ve bu güçlü bir şekilde insanı yiyip bitiren bir deneyimdir. Sihirli bir gücü vardır zira küçük bir hata önemsediğimiz insanlara karşı büyük saldırılar gibi görünür. Dünyanın dört bir yanındaki birçok insan, çok kolay tetiklenen, çok uzun süren ve sonrasında özgüven ve güven üzerinde bir enkaz bırakan ve tekrarlayan bir aşırı suçluluk duygusuyla yaşıyor. İyi haber şu ki, aşırı suçluluğun hayatınızı yönetmesine izin vermek zorunda değilsiniz ve kendinizi onun tarafından ele geçirilmekten kurtarmanız mümkün.

Önce tanımla başlayalım; suç nedir? Sayısız saat süren klinik gözlemlerim sayesinde, suçluluk duygusunun, yanlış bir şey yaptığınıza dair bir algıdan kaynaklandığını ve bunun da anksiyete ve baskı karışımı bir deneyime yol açtığını keşfettim. Kaygı, "kötü" bir şeyin olacağı tahminine dayanır. Örneğin, başkaları üzülebilir veya yargılanabilirsiniz. Ya da beğenilmeyebilirsiniz veya kendinizden utanabilirsiniz. Bu da sevgi, bağlantı, fırsat veya 'iyi insan' statünüzün kaybolmasına yol açar. Sonra baskı başlar. Özür dileme, durumu düzeltme ve aksi takdirde affın vereceği rahatlamanın deneyimlenmesi için hep "doğruyu yapma" baskısı.

Doğru seviyede oldukça suçluluk duygusunun yarattığı endişe ve baskı faydalı olabilir ve ilişkilerimiz üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabilir. Örneğin, oğlum, küçük erkek kardeşinin Lego tuğlalarını çalıp sonra onu hıçkıra hıçkıra ağlarken gördüğü zaman, oyuncakları geri vermek ve telafi etmek için biraz vicdan azabı duyabilir. Eşinize, kardeşinize, ebeveyninize veya çocuğunuza zarar vediğinizde durumu düzeltip özür dileyene veya sabır ve şefkatle davranana kadar bir rahatsızlık hissedebilirsiniz.

Sağlıklı suçluluk dediğim şey bu. Sağlıklı suçluluk; değerlerimizle uyumlu bir dizi davranış içinde çalışmamıza yardımcı olan bir güç alanı yaratır. Bize yakın olanların ihtiyaçlarına yanıt vermemizi sağlar ve sıcak, olumlu ilişkiler kurmamızı sağlar.

Peki suçluluk ters giderse ne olur? Bazen, suçluluk duygusunu çok hassaslaşır ve uygunsuz bir şekilde küçük suçlar için bile aşırı derecede tetiklenir. Bu, aşırı suçluluk veya sağlıksız suçluluk olarak bilinir ve bu makalenin size tam olarak yardımcı olabileceği şey de bu durumdur.

Yaşadığınız suçluluğun sağlıksız olup olmadığını anlamak için bazı kuralları dikkate almak faydalı olacaktır. Suçluluk duygusu esasen kurallarınızdan birini ihlal ettiğinizde ortaya çıkar. "Para çalmayın" veya "Sevdiklerinize sözlü olarak saldırmayın" gibi bazı kurallar değerlidir ve genellikle sizi ve diğerlerini destekler ve bu kurallar sağlıklı suçluluk duygusu yaratma eğilimindedir. "Her zaman evet demelisiniz" veya "Başkalarını hayal kırıklığına uğratmayın" veya "Asla kızmayın" gibi diğer kurallar, sizi sürekli acı çekmeye mahkum eden ve sağlıksız suçluluğa yol açan birer kafes haline gelebilir.

Yaşadığınız suçluluğun ne zaman sağlıksız veya aşırı olduğunu belirlemek, ondan sıyrılmaya başlamanıza yardımcı olacaktır. Aşağıdaki beş adımlı süreçte, bunu nasıl yapacağınızı tam olarak öğreneceksiniz. Şimdilik, sağlıklı ve sağlıksız suçu birbirinden ayırmak için birkaç basit kuraldan bahsedelim:

Bu tasnifi özetlemek için annenizin doğum gününü kaçırma örneğine geri dönelim. Sağlıklı suçluluğun iç sesi şöyle olabilir:

Annemin doğum gününü unuttum! hay Allah, bu kötü oldu. Kötü hissediyorum. Peki, düzeltmek için şimdi ne yapabilirim? İlk önce, hemen onu arayabilir ve telefonu açmazsa sesli mesaj bırakabilirim. Bugün eve gittiğimde, onu mutlu edecek bir Mutlu Yıllar şarkısını söyleyen bir videoyu çocuklarla birlikte kaydedip ona göndereceğim. Ve önümüzdeki yıl için takvimime hemen bir hatırlatıcı koyacağım, böylece bu hatayı bir daha yapmayacağım.

Bu sesin, onu inkar etmeye veya küçümsemeye çalışmadan, hatayı nasıl kabul ettiğine dikkat edin. Ayrıca, öncelikle kendinizi paralamadan veya sözlü olarak kendinizi taciz etmeden işleri düzeltmek için neler yapılabileceğine odaklanın. Sağlıklı suçun sesini sağlıksız suçluluk duygusuyla karşılaştıralım:

Annemin doğum gününü unuttum! hay Allah, bu korkunç. Zavallı kadın. Bunu ona nasıl yapabildim? Kendini berbat hissediyor olmalı. Vay canına, ben çok kötü biriyim. Dün ne halt ediyordum? Neden hatırlamadım? Çok üzgün olmalı ve bu tamamen benim hatam. Sağlığı şu anda zaten pek iyi değil ve ben doğum gününde onu terk ediyorum, bu onu daha da kötüleştirecek. Ben her zaman böyle şeyler yaparım. Ben berbat bir evladım. 

Bu iki iç monolog arasındaki farkı hissedebiliyor musunuz? İkincisinin katran gibi ağır olduğunu hissedebiliyor musunuz? Etkili, düzeltici önlem almayı zorlaştıran bir yük? Klinik pratiğimde, bu sağlıksız suçluluk sesinin nasıl saatlerce veya günlerce devam ettiğini ve uzun erteleme, kaçınma veya moral bozukluğuna yol açtığını gördüm.

Devam etmeden önce, bu makalenin ciddi suçlar veya ihlallerle boğuşan insanlar için tasarlanmadığını belirtmem gerekir. Bu durumlarda gerekli ve uygun suçluluk bazen yıllarca sürebilir ve büyük zorluklara ve sıkıntılara neden olabilir. Bu tür ciddi, yaygın bir suçluluk yaşıyorsanız, bir terapistle görüşmek faydalı olabilir.

Ancak aşırı suçluluğunuz, yukarıda açıklanan doğum günü örneğinde olduğu gibi daha çok küçük ihlallerden ve mantıksız kurallardan kaynaklanıyorsa kendinizi olan bitenden kurtarmak için tam olarak ne yapmanız gerektiğinden bahsedelim.
Çoğu zaman, insanlar sağlıksız ve aşırı suçluluk duygusunu, çevrelerindeki herkesi memnun etmek için ellerinden gelenin en iyisini yaparak ve ne pahasına olursa olsun başkalarını üzmekten kaçınarak yönetirler. Bu size kötü bir strateji gibi geliyorsa, kesinlikle haklısınız. Daha iyisini yapabiliriz.

Aslında, değerlerinizi açıklığa kavuşturmak, gerçekten yaşamak istediğiniz kuralları belirlemek ve kendinizi başkalarının algı ve taleplerinden kurtarmak için her bir suçluluk örneğini kullanmak mümkündür. Bunu yapmak için kendilerini aşırı suçluluktan kurtarmalarına yardımcı olmak için yüzlerce hastamla çalışırken kullandığım beş adımlı bir süreci sizinle paylaşacağım:

1. Suçluluğu kabul edin ve ona izin verin

Kendimizi herhangi bir şeyden özgürleştirmenin ilk adımı, onu gerçekten kabul etmek ve ona izin vermektir. Başlangıçta suçlu hissettiğinizi bile fark etmeyebilirsiniz. Suçluluk duyguları acı verici olabileceğinden dürtüleriniz harekete geçmel, dikkatinizi dağıtmak veya hemen özür dilemek olabilir. Ancak suçluluk duygusuna tepki vermek yerine önce onu incelemelisiniz.

Yavaşlayın, ekranlardan ve diğer insanlardan uzaklaşın ve kendi duygularınız ve bedensel duyumsamalarınızla birlikte kalmak için birkaç dakikanızı ayırın. Ne fark ediyorsunuz? Rahatsız mı? Endişeli düşünceleriniz var mı? Vücudunuzda huzursuz veya heyecanlı mısınız? Göğsünüzde veya boğazınızda gerginlik hissediyor musunuz? Midenizde bir gariplik mi var? Bunların hepsi olası suçluluk belirtileridir.

Şimdi düşüncelerinizi gözlemleyin. Ben buna "suçluluğun sesi" diyorum ve sizinle nasıl konuştuğunu fark etmek çok önemli. Yukarıdaki örneği, sağlıklı ve sağlıksız suçluluğu birbirinden ayıran çizelgeyi hatırlayın. Hala bir hata yaptığınızı fark ederken ses sakin ve sevgi dolu geliyor mu? Eğer öyleyse, bu muhtemelen sağlıklı bir suçluluktur. Yoksa öfkeli bir ebeveyn gibi öfkeli ve eleştirel mi? Size ne yapmanız gerektiğini ya da yapmamanız gerektiğini söyleyen cezalandırıcı bir ses mi bu? Düşünceleriniz, eylemlerinizin sizi temelde bencil, kaba veya düşüncesiz yaptığını söylüyorsa, büyük olasılıkla bu ses sağlıksız suçlulukluğa aittir.

Yaşadığınız suç ne olursa olsun, ortaya çıktığını fark ettiğinizde bunu yüksek sesle tanımlayabilirsiniz. Basitçe şunu söyleyin: "Bu suçluluk." Duygu ve düşüncelerinizle kalın ve onları bir anlığına deneyimleyin. Bu adım sırasında duygusal muhakemenin yanlışlığını da akılda tutmak önemlidir: Kendinizi suçlu hissetmeniz, otomatik olarak çok yanlış bir şey yaptığınız anlamına gelmez. Bu bizi bir sonraki adımımıza götürecek.

2. İhlal ettiğiniz kuralları belirleyin

Bu, sağlıksız suçluluğu etkisiz hale getirmenin bir sonraki adımıdır. Çünkü size neler olduğu ve bununla nasıl başa çıkılacağı hakkında değerli bilgiler verecektir. Hangi kuralı çiğnediğinizi anlamak, bunun sağlıklı mı yoksa sağlıksız bir suçluluk mu olduğunu belirlemenize yardımcı olacaktır. Bu sizi en iyi haliniz olmaya teşvik eden bir şey mi yoksa sadece başka bir sinsi mükemmeliyetçilik ve kendinden nefret modeli mi?

Hangi kuralı çiğnediğinizi belirlemek için kafanızdaki suçluluk sesini dinleyin. Size ne yapmanız veya yapmamanız gerektiğini açıkça söyleyecektir. Kurallarınız hakkında size bilgi verecektir. Bazı kuralların başka insanları da içerdiğini fark edeceksiniz. Örneğin, bir arkadaşınız buluşmak isterse ve yorgun olduğunuz için hayır derseniz, kurallarınız şunları söyleyebilir: 'Bir arkadaş istediğinde her zaman evet demeliyim. Başkalarını hayal kırıklığına uğratacak hiçbir şey yapmamalıyım’. Diğer kurallar sadece sizi ve bireysel davranışlarınızı içerecektir. Örneğin, büyük bir hamburger, patates kızartması yerseniz ve sonrasında kendinizi suçlu hissedebilirsiniz, kurallarınızın arasında "fast food yememeliyim" veya "daha fazla kendime hakim olmalıyım" olduğunu fark edebilirsiniz.

Bunun nasıl çalıştığına dair bir fikir edinmeye başladıysanız kendinizi suçlu hissettiğiniz yeni bir senaryo ile veya geçmişte sizi suçlu hissettiren bir olayla bir daha deneyin. Suçluluk sesinin size ne söylediğini hatırlamaya çalışın ve temel kuralları belirleyin. Daha sonra günlük hayatınızda suçluluk duygusu ortaya çıktığında denemeye devam edin. Bunu bir kez başardığınızda aşırı suçluluk duygusunu etkisiz hale getirme ve kendinizi ve başkalarını daha mutlu, daha özgür ve daha sevgi dolu hissetme yolunda ilerliyor olacaksınız.

3. Suçun sağlıklı mı yoksa sağlıksız mı olduğunu belirleyin

Sağlıklı suçluluk, gerçekten değer verdiğiniz ve yaşamayı arzuladığınız gerçekçi bir kuralı çiğnediğinizde ortaya çıkan bir duygudur. Bu suçluluk yolunuza devam etmeniz ve olmak istediğiniz türden bir insan olmanız için size rehberlik eder. Size en önemli olanı hatırlatır ve değerlerinizle uyumlu yaşamanız için size ilham verir. Değişim için pozitif bir güçtür ve kökleri sevgiye dayanır; kendiniz ve başkaları için.

Sağlıksız suçluluk ise bir ceza ve kendine saldırı biçimidir. Katı, aşırı veya gerçekten değer verdiğiniz şeyle uyumlu olmayan bir kuralı ihlal ettiğinizde ortaya çıkabilir. Ancak olumlu bir değişimi motive etmek yerine suçluluk aşırı ve zehirli hale gelir. Sağlıksız bir suçluluk hissettiğimizde eylemlerimiz yüzünden başkalarının bize ne kadar kızdığını veya incitildiğini genellikle abartırız. Böylelikle ihlallerimizi yapay olarak büyütmüş oluruz. Daha sonra yanlış bir şey yaptığımız ve günahlarımızdan dolayı cezalandırılmamız gerektiği sonucuna varmak için bu çarpık verileri kullanırız. Kendimizi yeterince cezalandırırsak ve yaptıklarımız için yeterince acı çekersek o zaman günahımıza karşı kefaret ödemiş olacağımız düşünürüz. Ancak ilişkilerimizi veya kişisel eylemlerimizi iyileştirmeye yönelik bu yaklaşım, davranışları olumlu bir şekilde etkilemez ve kökleri korkuya dayanmaktadır.

Sağlıklı mı yoksa sağlıksız bir suçluluk mu yaşadığınızı belirlemek için çiğnediğinizi düşündüğünüz temel kurallar listenize bakın ve kendinize sorun: Bu kurallara göre yaşamak istiyor muyum? Değerlerimi yansıtıyorlar mı? Gerçekçi mi? Ortamdaki farklılıkları ve benim bir insan olduğum gerçeğini hesaba katıyorlar mı?

Bu sorulara evet yanıtı verirseniz, suçluluğunuzda size hizmet etmeye çalışan yararlı bir mesaj vardır. Bu sağlıklı bir suçluluktur. Bununla birlikte bu sorulardan herhangi birine hayır cevabını verdiyseniz sağlıksız suçluluk bölgesinde olabilirsiniz. Hâlâ öğrenilmesi gereken bir ders var ama bu biraz farklıdır. Bunu anlamak son derece önemlidir zira mesajı doğru şekilde almazsanız sağlıksız bir suçluluk duygusuna kolayca kapılabilirsiniz.

4. Mesajı anlayın

Bu adım, sağlıklı olmayan suçluluk duygularını hem size hem de başkalarına fayda sağlayan olumlu bir deneyime dönüştürmenize yardım eder. Bir örnekle açıklayayım: Birkaç gece önce evimizde yatma vaktiydi ve herkes yorgundu. Yetişkinler yorulduğunda uzanmak, rahatlamak ve uykuya hazırlanmak isterler. Küçük çocuklar yorulduğunda, evrenin kaotik enerjisini çekmiş gibi dürtü kontrollerini kaybeder ve adeta çıldırırlar. O gece büyük oğlum küçük erkek kardeşini zorluyor, dişlerini fırçalamasına izin vermiyordu. Ben de iyi idare edemiyordum zira sabrım tükenmişti ve kontrol moduna geçtim. Ses tonum bıkkın, enerjim düşüktü. Sonunda herkesi yatağa yatırdık ve büyük oğluma bir hikaye okumaya başladım. Ama dikkati dağılmıştı ve yatak odasında olmayan farklı bir kitap istiyordu. Sonra süt istedi. Sessiz olmak istemedi ve kardeşinin uyumasına engel olmaya çalıştı. Bu taleplerin her birine cevap verdikçe sesim sertleşti. Ona bağırmadım ama kızgınlığımı o anda kontrol edemedim. Yüksek sesle: "Uyanık kaldığın ve söylediğimi yapmadığın için kötü bir çocuksun" demememe rağmen vücut dilim ve ses tonum bu mesajı yüksek ve net bir şekilde ifade ediyordu. Sonunda uyuyakaldı. Rahatladım. Küçük çocuğumun nefesinin yatıştırıcı sesini dinleyerek kendimden geçtim. Ama ertesi sabah kalbimde bir sancı ile uyandım. Günaydın suçluluk! Zihnim, oğluma karşı eleştirel ve sevgisiz davrandığım tüm yolları bana göstererek önceki gece üzerine düşünmeye başladı. Üzüldüm; ondan uzaklaştığım için üzüldüm ve kalbimde acı hissettim.

Bu sağlıklı mı yoksa sağlıksız bir suçluluk mu? Her şey suçluluk mesajının ne olduğuna bağlı. İlk önce kuralları kontrol ettim. Kırdığım kurallar oldukça açıktı: Oğullarıma karşı sabırlı olmalıyım. Onların çocukça davranışlarına tepki göstermemeliyim. Onları etkilemeye çalışırken bu sevgiden kaynaklanmalı. Uyanık oldukları veya üzerinde çok az kontrol sahibi oldukları başka bir şey yaptıkları için kötü oldukları mesajını vermemeliyim. Bunların hepsi arzuladığım değerler. Bu yüzden bunun sağlıklı bir suçluluk olduğunu varsayabilirsiniz. Bununla birlikte, kendimize nasıl davrandığımız, suçluluğun sağlıklı olup olmadığını da belirler. Suçun sesine daha yakından uyum sağladığımda şu mesajı duydum: "Bu kesinlikle kabul edilemez. Bunu çocuklarıma nasıl yaparım? Ben kötü bir babayım”. Dolayısıyla, değer verdiğim bir kuralı çiğnemiş olsam da bu suçluluk sesi aşırı derecede sert ve çocuklarımla yeni bir model oluşturmada yapıcı bir işleve de sahip değildi. Bu da sağlıksız suçluluk dünyasına geçtiğimi gösteriyordu.

5. Yeni bir davranış uygulayın

Gerçek şu ki, daha iyi bir insan olmayı kendinizi döverek gerçekleştiremezsiniz. Kendinize saldırmak, yargılamak, cezalandırmak ve eleştirmek iyileşmeye yol açmaz. Açıkça işe yaramamasına rağmen çoğumuzun içine düştüğü eski ve incelenmemiş bir kalıptır bu. Bunun yerine şimdi yapabileceklerinize odaklanın. Zihniniz sizi sözde suçlarınıza geri çekmeye çalışırsa bunu sağlıksız suçluluk olarak etiketleyin ve kendinize bunun size hizmet etmediğini hatırlatın. Aşırı suçluluğun hipnotik transından kurtulmanıza yardımcı olmak için ayağa kalkabilir, birkaç nefes alabilir ve vücudunuzu odanın içinde hareket ettirebilirsiniz. Yüksek sesle söyleyin: "Bu tür bir kendine saldırı işe yaramaz. Ben çok daha iyisini yapabilirim".

Oğluma karşı sabrımı kaybettiğim gecenin sabahı kendime saldırmak ve düşük enerjili bir utanç durumuna çekilmek yerine dikkatimi düşüncelerimden şimdiki ana kaydırdım. Nefesimin göğsüme girip çıktığını hissettim. Yaşadığım duyguların fiziksel hislerini gözlemledim. Oğluma kızgın ve ondan kopuk olmanın acısını hissettim. Acısını hissettim. Acımı hissettim. Kalbimdeki yanmayı hissettim. Ve ona sevgi gönderdim. Kendime sevgi ve bağışlama gönderdim. Oğluma sevgi ve bağışlama gönderdim. Elinden gelenin en iyisini yapan ne tatlı bir çocuk. Elinden gelenin en iyisini yapan ne tatlı bir baba.

Sağlıksız suçluluk duygusunu bu şekilde yönetebilir ve sizi olumlu yönde dönüştürmesine izin verebilirsiniz. Kafanızdan çıkın ve kalbinize giriş yapın. Orada ne varsa hissedin ve zihniniz affedilemez olduğunu söylese bile onunla sevgi ve af içinde buluşun. Bağışlama sonsuz ve her zaman erişilebilirdir.

Uzun vadede yaşamak isteyeceğiniz türden kuralları da düşünebilirsiniz. Yaşadığınız suçluluk yaşamak istemediğiniz aşırı, gerçekçi olmayan veya uzun süredir devam eden bir kuraldan kaynaklanıyorsa bunu tanımlayın. Tam burada ve şimdi farklı bir şey seçmeye karar verin. Bunu şu güçlü cümlesi ile yapabilirsiniz: "Benim gerçekliğime göre”.

Benim gerçekliğime göre istediğimde veya ihtiyacım olduğunda hayır demekte sorun yok.
Benim gerçekliğime göre başkalarının geçici olarak hayal kırıklığına uğraması sorun değil.
Benim gerçekliğime göre kendim adına konuşmak ve bakış açımı ifade etmekte sorun yok.
Bu, yaşamak istediğiniz yeni kuralları, aşırı suçluluğun eski ve gerçekçi olmayan kurallarına keskin bir zıtlık oluşturacak kuralları doğrulamak için de gerekli bir yöntemdir.

Öte yandan, önceki adımlarda bunun sağlıklı bir suçluluk olduğunu ve temel bir değeri yansıtan bir kuralı ihlal ettiğinizi fark ettiyseniz uygulayabileceğiniz bazı pratik adımlar olabilir. Birinden özür dilemeniz mi gerekiyor? Davranışlarınızı, alışkanlıklarınızı veya belirli insanlarla ilişki kurma yollarınızı değiştirmeniz gerekiyor mu? Daha sabırlı, nazik, şefkatli olmanıza yardımcı olacak düzenli bir uygulama oluşturmanız gerekiyor mu? Düzeltici davranışa karar vermek için bir dakikanızı ayırın ve şimdi yapmayı kendinize taahhüt edin. Sağlıklı suçluluğun verdiği rahatsızlığı, kaygıyı ve baskıyı bundan sonra davranışınıza rehberlik edecek pozitif bir güç olarak kullanın. Bunun ne kadar özgürleştirici olduğunu fark edeceksiniz. 

Önemli noktaları özetleyelim.
Suçluluk, önemli bir kuralı ihlal ettiğimizi düşündüğümüzde ortaya çıkan bir endişe ve baskı hissidir. Suçluluk, olumlu ilişkiler ve davranışlar yaratan gerçekçi kurallara uymamıza rehberlik ettiğinde sağlıklı bir işleve sahip olabilir.
Suçluluk, gerçekçi olmayan veya gerçekten inanmadığımız kurallara yanıt olarak tetiklendiğinde sağlıksız veya aşırı hale gelebilir. Sağlıksız suçluluk, yapıcı olmayan sert bir özeleştiriye yol açar.
Kendinizi suçlu hissettiğinizde bunu yüksek sesle kabul edin, hangi kuralları çiğnediğinizi keşfedin ve bu kurallara gerçekten inanıp inanmadığınızı belirleyin. Aşırı katı mı, basit mi yoksa mantıksız mı olduklarını belirleyin.
Kendini sert bir şekilde yargılamaya bir son ver ve kabahatini nasıl abarttığını fark et. Kendinize ve diğer insanlara daha fazla şefkat gösterin ve durumu düzeltebilmek için (gerekirse) şimdi hangi onarıcı eylemi gerçekleştirebileceğinizi belirleyin. Bunu hemen uygulayın.

Çeviren: Uzman Klinik Psikolog Rabia Yavuz
Eposta: rabia.yavuz@gmail.com
Instagram: @klinikpsikolograbiayavuz
Kaynak: 
https://psyche.co/guides/endlessly-beating-yourself-up-wont-help-anyone?utm_source=Psyche+Magazine&utm_campaign=1738dd84bd-EMAIL_CAMPAIGN_2021_03_29_04_05&utm_medium=email&utm_term=0_76a303a90a-1738dd84bd-71462536