Koronavirüs Utanç Oyunu

28.09.2020

Olivia Sudjic

Covid-19 zamanında utancın oynadığı oyunlar hem karmaşık ve hem de artmaya devam ediyor. 

Pandemi döneminin kafa karıştıran yönlerinden biri, büyük ölçüde kapalı kapılar arkasında gerçekleşmesine rağmen gitgide eylemsel bir hale gelmesidir. Sosyal medyanın panoptikon özelliği ve her gün artan şekilde sosyal medyaya olan bağımlılığımız tecrit edilmenin yarattığı sosyal kaygı gibi bu durumu kısmi olarak açıklayabilir. Artık dışarı çıktığımızda birbirimizi daha farklı şekillerde algılıyoruz. Birisi bize ne kadar yakın duruyor, kiminle beraber ya da eldiven giydiği o elle nerelere dokundu gibi sorularla.

Diğer yandan ise bir paranoya beliriyor; acaba bu yabancı beni nasıl yargılıyor?
Pandeminin sözlük tanımı bir hastalığın yayıldığı geniş bir coğrafi alanla ilgili olabilir, ancak bana Yunanca her şey anlamına gelen “pan” ön eki Covid-19’un yaygınlaşmasını çağrıştırıyor. Hayallerimiz de dahil olmak üzere en mahrem alanlarımıza, psikolojimize kadar yayıldı. Bu virüsün psikolojik etkileri oldukça geniş kapsamlı ve bireylerin hepsine göre farklılık gösteriyor. Son kertede, tüm etkileri kötü değil. Bazı insanlar gündelik hayatlarında sahip oldukları birçok şeyi artık takdir ettiklerini söylüyor. Ancak hastalığa karşı mücadelede özellikle bir duygu silah haline dönüştü.

Utanç, bir öz denetim yolu olarak uzun zamandır sosyologlar ve psikologlar tarafından sosyal bir kontrol aracı olarak incelendi. Binlerce yıldır insanlar birbirlerinin davranışlarını denetlemek için utanca itimat etti. İlkel bir caydırıcı olarak etkili olabildi. Evrimsel açıdan, utanç kaçınmaya çalıştığımız bir duygu olarak anlamlandırılır. Bizden önceki atalarımız için bir gruptan dışlanmak ve grubun korumasını kaybetmek ölümcül olabilirken, birlikte çalışmak için sosyal bir sözleşmeye uyuyor olmanın da aşikar faydaları vardır. Pandemi döneminde bir yandan aşının geliştirilmesini beklerken bir yandan da ilaç dışı bir yöntem olarak sosyal mesafe gibi müdahalelerde bulunurken insanları hizada tutmak için içgüdüsel bazı yöntemlere başvuruyor olmamız hiç şaşırtıcı olmayacaktır. 
Bu durum hükümet kaynaklı karmaşık mesajların netleşip yasallaşmasından önce oldu. Ardından virüs ve onun sonuçlarına dair farkındalığın artması ile hayati bir önem taşıdı. Şimdi ise kamusal utanç kontrolden çıkıyor. Önce stoklar yapıldı, sonra dışarı çıkma izni geldi. Kısa bir süre sonra sosyal medyada ekmek pişirme ve roman okuma “orta sınıf” pratikleri olarak yer aldı. Bunları zaten yapan işçi sınıfı insanlar görünmez oldu. Başka göstermelik pratikler de eklendi; alkışlamak ya da esprili sözlerle birleştirilen görseller gibi. Polis vatandaşların mahrem hayatını ifşa etmek için drone görüntülerini kullandı. Belki de en sinsi olan ise, eko-faşist duyarlılık oldu. Tüm bu sosyal medya paylaşımları “ insanlık hastalıktır” diyordu. 

-Birçok psikolog, utancın sosyal açıdan yapıcı yollarla davranma eğilimimizi azalttığını söylüyor.-

Utanç, gerçekte hangi amaca hizmet ediyor? Stoklamayı ele alalım; dezenfektan malzemelerini stoklayan biri, utanç yüzünden bu davranışı durdurursa ne ala. Ama yanlışlıkla bir politikacı tarafından iki haftada bir seferden daha fazla alışveriş yapmaması söylendiği için mama stoku yapan bekar bir anneyi her dışarı çıktığında komşusunun onu durduruyor olması hiç iyi olmaz. Pek çok psikolog, utancın aslında sosyal olarak yapıcı bir şekilde davranma eğilimimizi azalttığını savunuyor. Utancın kuzeni olan suçluluk daha iyidir. Utanç, savunmasız olanları, düşük özgüveni olanları ve yetersiz muhakeme gücü olanları cezalandırmaya yöneltir, genellikle âdet olduğu üzere diğerlerini aşağı görmeyi, diğerlerinin kendilerinden şüphe duymalarını sağlamayı ve istismar etmeyi sağlar.  

Güçlü şirketler ve hükümetler vurdumduymaz olmaya yatkındırlar ve kibir ile motive olurlar ki bu durum şeffaflıktan uzaklaştırır, yanlış yaptıklarını kabul etmezler ve ne yazık ki, kamu denetimini yürütenler onlardır. Bu nedenle, İngiltere’deki Ulusal Sağlık Hizmeti çalışanları Birleşik Krallık hükümetinin kendilerine yeterli tedarik sağlama sorumluluğunu almamaları nedeniyle koruyucu ekipmanları israf etmekle suçlanmaktadırlar. 

Çeviren: Klinik Psikolog Rabia Yavuz

Kaynak: https://www.buro247.com/experience/experience/coronavirus-pandemic-shaming