Parçalanmış ailelerde ve çocuklarında görülen problemler
Son 30 yılda bütün dünyada boşanma oranlarında dramatik bir artış meydana gelmiştir. Amerika da 1960 ve 1970'lerde artış göstermeye başlayan bu oranın, 1980'lerde tarihteki en yüksek seviyelere ulaştığı görülmüştür. Tablo 1'de son yüzyıldaki boşanma oranlarındaki artış görülmektedir(9). Tablo 2, aile yapısındaki son 200 yıllık değişimi göstermektedir(17). Son araştırmalarda yeni ve ilk evliliklerin en az yarısının boşanmayla sonuçlandığı görülmektedir (8). İnsanların ikinci evliliklerinde daha başarılı olmaları beklenirken ikinci ve üçüncü evliliklerinde de boşanma oranı yüksek çıkmıştır. Bu yüksek boşanma oranı, çok geniş sayıdaki çocukları etkilemektedir. Amerika'da her yıl bir milyon çocuk bu duruma maruz kalırken son yıllarda tüm çocukların yarısının 18 yaşına gelmeden boşanmaya maruz kalması bekleniyor (4).Çocuğun sağlıklı bir birey olarak topluma kazandırılabilmesi için anne ve babanın birlikte olduğu bir aile ortamına ihtiyaç vardır. Çünkü eksik bir ebeveynin yeri doldurulamamakta, parçalanmış ailelerin çocuklarında yeteneklerin gelişimi düşmekte, ve yetişkin rolünü başarıyla benimseyememektedirler. Bu çocukların bireysel olarak iyi yetişmeleri bir yana geleceğimizin yetişkinleri olacakları için toplumun genel sağlığı açısından da çok önem arz etmektedirler (5). Bir çok çalışma şunu göstermektedir ki ; boşanmış aile çocuklarında akademik, davranışsal, psikolojik ve sosyal problemler görülme oranı boşanmamış ailelere göre daha yüksektir(1).Boşanmanın çocukların tüm yaşamı üzerine uzun dönemli çok olumsuz etkileri olmaktadır (21). Bu çocuklar sosyoekonomik durum, eğitim ve ilerideki evlilik kaliteleri açısından değerlendirildiğinde olumsuz yönde etkilendiklerini gösteren net sonuçlara ulaşılmaktadır. Bu etkiler tüm hayatı kapsamakta ve onları; düşük kazanç, düşük eğitim, düşük evlilik kalitesi, yüksek boşanma ihtimali, aile içi bağların zayıflaması ve düşük subjektif iyilik hali gibi bir takım sonuçlar beklemektedir. Artan bu boşanma oranı toplumun geleceğinin de tehlike altında olduğunu göstermektedir.
Sosyoekonomik durum:
Boşanmanın çocukların uzun dönem sosyoekonomik durumunu nasıl etkilediğini anlamak için (21), bu konuda A.B.D de Ulusal Aile Araştırmaları verilerinden faydalanılarak, 19 yaşına gelmeden boşanmayı yaşamış 4722 beyaz ve 1419 siyah yetişkin üzerinde yapılmış bir çalışmaya dikkatinizi çekmek istiyorum. Tablo 3'de boşanmaya maruz kalmış ve boşanmamış aile çocuklarının eğitim alma yılı karşılaştırılmıştır.Buna göre boşanmayı yaşamış beyaz erkek, beyaz kadın ve siyah kadınların eğitim alma sürelerinde, boşanmamış ailelerden yetişenlere göre bir buçuk yıl gibi bir düşme görülüyor. Bu fark istatiksel olarak anlamlı bir farktır. Siyah erkekler içinse anlamlı olmayan bir fark gözlenmiştir.
Yine yapılan başka bir çalışmada parçalanmış ailelerden gelen çocukların %13'ünde ders başarısında düşme görülürken, buna karşın normal ailelerden gelenlerin %7'sinde düşük ders başarısı oranı görülmektedir(21). Yine okulu lise çağında bırakma oranları ilk grupta %16 iken normal aile çocuklarında bu oran %9'dur (20).
Agresif, Antisosyal ve suç içeren davranışlar :
Antisosyal, agresif ve suç içeren davranışlar boşanmış aile çocuklarında daha fazla görülmüştür (27). Örneğin parçalanmış ailelerden gelen ergenlerdeki suça iştirak etme oranı %15 iken diğer akranlarında bu oran %8'dir, yani 2 kat fazla bulunmuştur (21). (Amerikan Ulusal Sağlık Araştırma verilerine göre.)1998'de İngiltere'de yapılan bir araştırmada 18 yaşına kadar hırsızlık yapma oranı boşanmış aile çocuklarına %10.7 iken diğer çocuklarda bu oran %5.5 olarak bulunmuştur.
Yetişkinlik ve Ergenlikte madde kötüye kullanımı :
Amerikan Ulusal Sağlık Araştırma verilerine göre boşanmış ailelerden gelenlerin sigara içme oranı %14 iken normal ailelerden gelenlerde bu oran %9 dur. Hayatın herhangi bir döneminde alkol bağımlılığı %18.2 bulunurken normal ailelerden gelenlerde bu oran %13.1 dir (21).
Ergenlik ve Çocuklukta Fiziksel Sağlık ve Gelişim :
Yapılan bir çalışmada boşanmış ailelerden gelen çocuklar ve ergenler %17.5 oranında kazayla yaralanmaya maruz kalırken, yaşıtlarında bu oran %13.4 bulunmuştur (21). Anneler ve babalar ayrılmanın sonuçlarından etkilense de en büyük olumsuz etki çocuk üzerine olmaktadır. Potansiyel olumsuz etkilere örnek olarak; anne ya da babanın depresyonu, çocuğun yaşadığı ortamının değişmesi, sosyal baskı verilebilir (12). Ayrılık sonucu yaşam standartlarında düşme , ebeveynden biriyle olan irtibatın azalması (genellikle babayla) , her iki ebeveynle de ilişkinin bozulması ve anne baba arasında çatışma yaşamak boşanma sonucu çocukların yaşadığı stres faktörlerinden bazılarıdır. Boşanmayı takiben yaşam standartlarının düşmesi çocuklar için spesifik bir zorlanma sebebi olmaktadır. Çünkü daha ucuz bir eve taşınmak , belki okulunu değiştirmek, arkadaşların ve komşuların değişmesi, hatta sosyal yardımlaşma kurumlarında yaşamak gibi zorunlulukların doğduğu görülmektedir. Tüm bu değişimler, çocuğun duygusal dengesini bozması muhtemel etkenler arasındadır. Diğer bir stress etkeni de ; ebeveynlerden biriyle olan irtibatın iyice azalmasıdır. Bir çok araştırma göstermektedir ki ; boşanmalardan sonra babayla olan görüşmeler azalmakta hatta bazen hiç olmamaktadır (14).Detaylı gözlemlere dayalı geniş kapsamlı araştırmalar göstermektedir ki; boşanmış aile çocukları, boşanmamış aile çocuklarına göre ebeveynleriyle daha düşük olumlu ilişkiye sahiptirler (2). Amerikan ve İngiliz ailelerine ait datalardan uzunlamasına (longitudinal) geniş sayıdaki örneklerle yapılan çalışmalarda gösterilmiştir ki (10) ; davranışsal ergen ve çocuk problemleri ve düşük okul başarısı, boşanmadan bir kaç yıl önce belirmektedir. Ayrıca evebeyn çatışması erkekler için, öğrenilmiş davranış problemlerine yol açan nedenlerin bir parçasıdır, fakat kızlar için böyle değildir. Ayrıca araştırmalara göre problemler yetişkinliğe kadar sürmektedir ve bu etkilerin yaklaşık yarısı boşanma öncesi etkenlere bağlıdır. Boşanmadan önceki 12 yıl için ebeveyn çocuk ilişkilerindeki problemler evlilik kalitesiyle doğrudan bağlantılıdır(3). Tablo 4'de gösterildiği gibi daha sonra boşanan anne-babanın evlilik kaliteleri anne-baba ile ilişkilerine etki etmektedir (3). Ayrıca ebeveyn ile çocukların ilişki problemleri boşanmanın sebepleri arasında yer almamaktadır. Boşanmadan sonra anne-baba ile çocuğun etkileşimi ile evlilik kalitesi ve ebeveyn-çocuk problemleri arasındaki bağlantı iki şekilde açıklanabilir. Birincisi: anne ve baba kendi problemlerinden dolayı çocuklarına yeterli ilgi gösteremeyebilirler. Bazı çalışmalarda boşanmadan sonra annenin çocukları ile daha yoğun ve destekleyici bir ilişkiye girdiği görülmektedir (6). Ergenlerde yapılan bir diğer çalışmaya göre ise boşanma sonrası anne oğul ilişkisi zayıflamaktadır (3). İkinci olarak : Boşanma sonrası, ebeveynlerde dış dünya ile olan yakın ve sıcak ilişki kurma kabiliyetlerinde zayıflama tespit edilmiştir. Diğer bir çalışmaya göre anne-babanın evliyken problem yaşadıkları dönemde çocuklar daha fazla psikolojik problemler yaşamaktadırlar (13). Boşanmış ailelerdeki yapılan yakın zamandaki çalışmalarda , ayrılma döneminde yaşanan stres, çocuklarda ders notlarında düşme, depresyon, anksiyete, erken yaşta seksüel aktivite ve davranım problemlerine yol açmaktadır. Boşanmış aileler üzerinde yapılan üç ayrı çalışmada hem çocukların hem anne-babanın psikolojik tedavi alma oranı evli ailelere göre iki ya da üç kat fazla çıkmıştır (25). Çocukların maruz kaldığı izolasyon ve yalnızlık duygularını, boşanma kaynaklı yanlış kabulleri ve stresleri ortadan kaldırmak için terapilere ihtiyaç vardır. Okullarda yapılan çalışmalarda, bu çocukların diğer aile çocuklarına göre daha fazla davranış problemlerine sahip olduğu anlaşılmıştır (13).
Boşanmanın çocuklar üzerindeki etkisi 7 kategoride toplanabilir (21) :
1.Çocukluk ve ergenlikteki (emosyonel)duygusal davranışlara etkisi
2.Eğitim ve sosyoekonomik düzeye etkisi
3.Agresif,antisosyal ve suç içeren davranışlar üzerine etkisi
4.Beden sağlığı ve gelişimine etkisi
5.Ruh sağlığına etkisi
6.Madde kötüye kullanımına etkisi
7.Ergenlik ve yetişkinlikte aile ve diğer ilişkilere etkisi.
Uzun dönemli yapılan çalışmalarda parçalanmış aile çocuklarında diğerlerine göre sosyal,psikolojik, ve fizik gelişimde olumsuz yönde belirgin farklar var. Bu çocuklar ileri yaşlarda evlilik hakkında kaygı duyuyorlar veya evlenmeyi daha az istiyorlar ya da başarılı bir ilişki kurma konusunda karamsar oluyorlar.
Anne-babası ayrılmış çocukların neler hissettiklerini araştırmak için yapılan çalışmalarda(22); çocukların ayrılmadan sonra en çok üzüntü, sıklıkla öfke ve şaşkınlık duygularını yaşadıkları görülmektedir. Öfke bazen ayrılmaya sebep olmuş gibi görünen ebeveyne yönelmektedir. Küçük çocuklar içinse evden ayrılan yetişkin boşanmayı başlatan kişi olarak algılanmaktadır. Bazı çocukların anne-babasının ayrılmasından dolayı kendilerini suçladıklarını gösteren bazı çalışmalarvardır( 26). Bununla beraber bir çalışmada ise kendilerini anne-baba ayrılığından dolayı suçlayan çocukların oranı sadece yüzde beş olarak bulunmuştur. Çocukların ayrılma sebebini bilip bilmediklerini araştıran bir çalışmaya göre (26), çocukların sadece %20-30' u anne ve babasının ayrılma sebebini söyleyebilmektedir. Ebeveynlerin boşanmasından sonra çocuk için en erken değişiklik; genellikle baba olmak üzere yetişkinlerden birinin fiziksel yokluğudur.Çocuklar anne-baba arasındaki çatışmaya, kendilerinde oluşan çok büyük bir sıkıntıyla cevap vermektedirler.Bu çatışmanın çocuklar üzerindeki etkisi çok net olarak görülebilmektedir(13). Çocuklar, kendilerine yönelik bir içsel şiddet ortaya koyarlar. Bu da agresyon, davranış problemleri, anksiyete, okul problemleri, dikkat eksikliği ve somatik yakınmaları içeren bir dizi sonuca yol açmaktadır(23). Yakın zamanda yayınlanmış çalışmalarda (7) boşanmış aile çocuklarındaki (ve de böyle ailelerin ergenlerindeki) problemlerin altta yatan en önemli nedeninin ayrılığın kendisi olduğu tesbit edilmiştir. Ayrıca anne-baba arasındaki fazla miktardaki çatışmanın çocuk üzerindeki olumsuz etkisinin boşanmadan daha fazla olduğu bulunmuştur (7). Ülkemizde ergenler üzerinde yapılan bir çalışmada(11) yüksek anne-baba çatışması olan ailelerin çocuklarında, düşük çatışma olan ailelere göre daha kötü etkilerin oluştuğu gösterilmiştir. Yine aynı çalışmada anne-baba arasındaki çatışmanın çocuklarıyla olan ilişkilerine de yansıdığı belirtilmektedir.
BOŞANMA SONRASI AİLE FERTLERİNDEKİ DEĞİŞİKLİKLER :
Boşanma sonrası aile hayatındaki değişikliklere tesir eden etkenler 4 grupta toplanabilir(1). Bunlar şu şekilde özetlenebilir:
1.Çocukların beraber yaşadığı ebeveyni ile olan ilişkisinin kalitesi.
2.Her iki ebeveyn arasındaki çatışmanın devam etmesi.
3.Ailenin ekonomik durumu.
4.Çocukların beraber yaşamadıkları ebeveyn ile görüşme sıklık ve kalitesi.
Çocukların durumu ve beraber yaşadıkları yetişkin ile ilişkileri : Çeşitli sıkıntılardan sonra boşanma meydana geldiği için beraber yaşadıkları ebeveyn ile çocuk arasında birtakım zorluklar gözlenmiştir(18).
Çocukların durumu ve ebeveynler arası çatışma : Boşanmış ailelerde, beraber yaşanan ebeveyn ile çocuk ilişkisinde bir takım sıkıntılar olduğu gibi, ebeveynler arası çatışma da çocukların psikolojisi üzerine olumsuz etki yapmaktadır(13).
Ayrı yaşayan anne yada babanın çocukları ile sosyal teması : bir çalışmada ayrı yaşayan ebeveynin biyolojik çocukları ile temas düzeyindeki cinsiyet farkı araştırılmıştır. 1988-1987 yılları Amerikan Ulusal Aile Araştırma verileri ile ayrı yaşayan ebeveynler ile bizzat görüşerek bu çalışma yapılmıştır. Ayrı yaşayan anne veya babanın göreceli olarak çocukları ile teması düşük bulunmuştur. Çocuğun, evden ayrı yaşayan ebeveyn ile görüşmesi değişik faktörlerden etkilenmektedir. Toplumsal beklentiler veya anne yada babanın çocuktan ayrılma şekli bu durumu etkilemektedir. Sonuç olarak yapısal ve duygusal faktörler ayrı yaşayan anne yada babanın biyolojik çocukları ile temasını etkilemektedir. Çocuklarından ayrı olan anneler babalara göre daha sık çocukları ile görüşmektedirler. Çünkü toplum anneden böyle bir beklenti içindedir (16). Çocukları ile beraber yaşayan anneler yine çocukları ile beraber yaşayan babalardan daha çok çocuklarına sahip çıkmaktadırlar (24).Yakın zamanlı bazı çalışmalar göstermiştir ki, ayrı yaşayan ve yeniden evlenen babanın fiziksel olarak çocukları ile görüşmesi belirgin olarak azalmaktadır (15).
Aile kişinin sadece kendisi olduğu için sevildiği bir yerdir. Ona sahip çıkmak ülkeye ve bu ülkenin geleceğine sahip çıkmak demektir. Milletler aileler ile yaşar. Dağılmış aileler ruh sağlığı açısından ciddi bir risk sunmaktadırlar.
KAYNAKLAR
1-Amato,P.R., & Booth,A. (1991). Consequences of parental divorce and maritalunhappiness for adult well-being. Social Forces,69, 895-914.
2-Amato,P.R.,& Keith, B.(1991). Parental divorce and the well-being of children : a meta-analysis. Psychological Bulettin, 110, 26-46.
3-- Amato,P.R., & Booth,A. (1996).A prospective study of divorce and parent-child relationship. Journal of marriage and the family, 58, 361. copyright 1996 by the National Council on family relations, Minneapolis.
4-Bumpass,L.L.,Thompson,E.,&McDonald E.(1984). Children and marital disruption: A replication and update .Demography, 21, 71-82.
5-Blankenhorn,D.(1995). Fatherless America: Confronting our most urgent social problem. New York:Basic Books.
6-Belsky, J.,& Pensky, E.(1988). Developmental history, personality, and family relationships: Toward an emergent family system. In R.A. Hinde and J. Stevenson-Hinde (Eds.), Relationships within families : Mutual influences (pp.193-217).Oxford:Clarendon.
7-Buehler, C. & Gerard, J.M(2002). Marital conflict, ineffective parenting,and children's and adolescents' maladjustment. Journal of marriage and family,64, 78-92.
8-Cherlin,A(1992). Marriage ,divorce, remarriage.Chambridge,MA: Harvard University Press.
9-Cherlin, A.J. (1992). Marrige, divorse, remarriage (Rev.ed..p.22) Cambridge, MA: Harvard University Press.
10-Cherlin, A.J., Furstenberg, F.F.,Chase-,Lansdale, P.L., Kiernan, K.E., & Robbins, P.K. (1991). Longitudinal studies of effects of divorce on children in Great Britain and the United States. Science, 252, 1386-1389.
11-Dilek Sivanlı-Ozen, PhD. (2004). effects of marital conflict on adolescent children:A study in Turkey. Journal of Divorce & Remarrige,vol 41
12-E. Emery Robert.(2004). The Cosequence of divorce for children. Chapter 1. 1-10. London. Cambridge, UK.
13--Emery, R.(1982). interparental conflict and the children of discord and divorce. Psychologial Bulletin. 92,310-330.
14-Furstenberg , F.F.,Peterson,J.L., Nord, C. W., & Zill, N.,(1983). The life course of children of divorce: Marrital disruption and parental contact. American Sociologial Review, 48, 656-668.
15--Furstenberg, F F. (1995). Changing roles of fathers. In P. L. Chase-Lansdale & J. Brooks-Gunn (Eds.), Escape from poverty: What makes a difference for children? (pp. 189-210). Cambridge, MA: Cambridge University Press.
16--Greif, G. L. (1985). Single fathers. Lexington, MA: Heath. Greif, G. L. (1997). Out of touch: When parents and children lose contact after divorce. New York: Oxford University Press.
17-Hernandez, D.J.(1993). America's children : resources from family, goverment, and economy (p.103) New York : Russell sage faundation.
18-Hetherington, E.M. (1991). Presidential address: Families, lies and videotapes. Journal of Research on adoleslence, 1, 323-348.
19-Gunsberg L., Hymomitz P. (2005). Children of diverced parents as young adults. The analytic pres. London
20-McLanahan, S. &Sandefur, G. (1994). Growing up with a single parent : What hurts, what helps. Cambridge, MA: Harvard University.
21- Pryor J. & Rodgers B. (2001).Children inchanging families lifes after parental separation. sayfa 56,57. London. UK.
22--Pryor J. & Rodgers B. (2001).Children inchanging families lifes after parental separation. sayfa 114,115. London. UK.
23--Pryor J. & Rodgers B. (2001).Children inchanging families lifes after parental separation. sayfa 118,119 London. UK
24--Starrels, M. E. (1994). Gender differences in parent-child relations. Journal of Family Issues, 15, 148-165.
25--Zill,N.,Morrison,D.R., & Coiro M. J. (1993). Long-term effects of parental divorce on parent-child relationship, adjusment, and achievement in young adulthood. Journal of Family Psychology,7, 91-103. 26-Wallerstein, J. S., & Kelly, J.B.,(1980). Surviving the breakup: How children actually cope with divorce . New York: Basic.
27-Whitehead, B.D.(1993). Dan Quayle was right. Atlantic Monthly (April), 47-84.
Sosyoekonomik durum:
Boşanmanın çocukların uzun dönem sosyoekonomik durumunu nasıl etkilediğini anlamak için (21), bu konuda A.B.D de Ulusal Aile Araştırmaları verilerinden faydalanılarak, 19 yaşına gelmeden boşanmayı yaşamış 4722 beyaz ve 1419 siyah yetişkin üzerinde yapılmış bir çalışmaya dikkatinizi çekmek istiyorum. Tablo 3'de boşanmaya maruz kalmış ve boşanmamış aile çocuklarının eğitim alma yılı karşılaştırılmıştır.Buna göre boşanmayı yaşamış beyaz erkek, beyaz kadın ve siyah kadınların eğitim alma sürelerinde, boşanmamış ailelerden yetişenlere göre bir buçuk yıl gibi bir düşme görülüyor. Bu fark istatiksel olarak anlamlı bir farktır. Siyah erkekler içinse anlamlı olmayan bir fark gözlenmiştir.
Yine yapılan başka bir çalışmada parçalanmış ailelerden gelen çocukların %13'ünde ders başarısında düşme görülürken, buna karşın normal ailelerden gelenlerin %7'sinde düşük ders başarısı oranı görülmektedir(21). Yine okulu lise çağında bırakma oranları ilk grupta %16 iken normal aile çocuklarında bu oran %9'dur (20).
Agresif, Antisosyal ve suç içeren davranışlar :
Antisosyal, agresif ve suç içeren davranışlar boşanmış aile çocuklarında daha fazla görülmüştür (27). Örneğin parçalanmış ailelerden gelen ergenlerdeki suça iştirak etme oranı %15 iken diğer akranlarında bu oran %8'dir, yani 2 kat fazla bulunmuştur (21). (Amerikan Ulusal Sağlık Araştırma verilerine göre.)1998'de İngiltere'de yapılan bir araştırmada 18 yaşına kadar hırsızlık yapma oranı boşanmış aile çocuklarına %10.7 iken diğer çocuklarda bu oran %5.5 olarak bulunmuştur.
Yetişkinlik ve Ergenlikte madde kötüye kullanımı :
Amerikan Ulusal Sağlık Araştırma verilerine göre boşanmış ailelerden gelenlerin sigara içme oranı %14 iken normal ailelerden gelenlerde bu oran %9 dur. Hayatın herhangi bir döneminde alkol bağımlılığı %18.2 bulunurken normal ailelerden gelenlerde bu oran %13.1 dir (21).
Ergenlik ve Çocuklukta Fiziksel Sağlık ve Gelişim :
Yapılan bir çalışmada boşanmış ailelerden gelen çocuklar ve ergenler %17.5 oranında kazayla yaralanmaya maruz kalırken, yaşıtlarında bu oran %13.4 bulunmuştur (21). Anneler ve babalar ayrılmanın sonuçlarından etkilense de en büyük olumsuz etki çocuk üzerine olmaktadır. Potansiyel olumsuz etkilere örnek olarak; anne ya da babanın depresyonu, çocuğun yaşadığı ortamının değişmesi, sosyal baskı verilebilir (12). Ayrılık sonucu yaşam standartlarında düşme , ebeveynden biriyle olan irtibatın azalması (genellikle babayla) , her iki ebeveynle de ilişkinin bozulması ve anne baba arasında çatışma yaşamak boşanma sonucu çocukların yaşadığı stres faktörlerinden bazılarıdır. Boşanmayı takiben yaşam standartlarının düşmesi çocuklar için spesifik bir zorlanma sebebi olmaktadır. Çünkü daha ucuz bir eve taşınmak , belki okulunu değiştirmek, arkadaşların ve komşuların değişmesi, hatta sosyal yardımlaşma kurumlarında yaşamak gibi zorunlulukların doğduğu görülmektedir. Tüm bu değişimler, çocuğun duygusal dengesini bozması muhtemel etkenler arasındadır. Diğer bir stress etkeni de ; ebeveynlerden biriyle olan irtibatın iyice azalmasıdır. Bir çok araştırma göstermektedir ki ; boşanmalardan sonra babayla olan görüşmeler azalmakta hatta bazen hiç olmamaktadır (14).Detaylı gözlemlere dayalı geniş kapsamlı araştırmalar göstermektedir ki; boşanmış aile çocukları, boşanmamış aile çocuklarına göre ebeveynleriyle daha düşük olumlu ilişkiye sahiptirler (2). Amerikan ve İngiliz ailelerine ait datalardan uzunlamasına (longitudinal) geniş sayıdaki örneklerle yapılan çalışmalarda gösterilmiştir ki (10) ; davranışsal ergen ve çocuk problemleri ve düşük okul başarısı, boşanmadan bir kaç yıl önce belirmektedir. Ayrıca evebeyn çatışması erkekler için, öğrenilmiş davranış problemlerine yol açan nedenlerin bir parçasıdır, fakat kızlar için böyle değildir. Ayrıca araştırmalara göre problemler yetişkinliğe kadar sürmektedir ve bu etkilerin yaklaşık yarısı boşanma öncesi etkenlere bağlıdır. Boşanmadan önceki 12 yıl için ebeveyn çocuk ilişkilerindeki problemler evlilik kalitesiyle doğrudan bağlantılıdır(3). Tablo 4'de gösterildiği gibi daha sonra boşanan anne-babanın evlilik kaliteleri anne-baba ile ilişkilerine etki etmektedir (3). Ayrıca ebeveyn ile çocukların ilişki problemleri boşanmanın sebepleri arasında yer almamaktadır. Boşanmadan sonra anne-baba ile çocuğun etkileşimi ile evlilik kalitesi ve ebeveyn-çocuk problemleri arasındaki bağlantı iki şekilde açıklanabilir. Birincisi: anne ve baba kendi problemlerinden dolayı çocuklarına yeterli ilgi gösteremeyebilirler. Bazı çalışmalarda boşanmadan sonra annenin çocukları ile daha yoğun ve destekleyici bir ilişkiye girdiği görülmektedir (6). Ergenlerde yapılan bir diğer çalışmaya göre ise boşanma sonrası anne oğul ilişkisi zayıflamaktadır (3). İkinci olarak : Boşanma sonrası, ebeveynlerde dış dünya ile olan yakın ve sıcak ilişki kurma kabiliyetlerinde zayıflama tespit edilmiştir. Diğer bir çalışmaya göre anne-babanın evliyken problem yaşadıkları dönemde çocuklar daha fazla psikolojik problemler yaşamaktadırlar (13). Boşanmış ailelerdeki yapılan yakın zamandaki çalışmalarda , ayrılma döneminde yaşanan stres, çocuklarda ders notlarında düşme, depresyon, anksiyete, erken yaşta seksüel aktivite ve davranım problemlerine yol açmaktadır. Boşanmış aileler üzerinde yapılan üç ayrı çalışmada hem çocukların hem anne-babanın psikolojik tedavi alma oranı evli ailelere göre iki ya da üç kat fazla çıkmıştır (25). Çocukların maruz kaldığı izolasyon ve yalnızlık duygularını, boşanma kaynaklı yanlış kabulleri ve stresleri ortadan kaldırmak için terapilere ihtiyaç vardır. Okullarda yapılan çalışmalarda, bu çocukların diğer aile çocuklarına göre daha fazla davranış problemlerine sahip olduğu anlaşılmıştır (13).
Boşanmanın çocuklar üzerindeki etkisi 7 kategoride toplanabilir (21) :
1.Çocukluk ve ergenlikteki (emosyonel)duygusal davranışlara etkisi
2.Eğitim ve sosyoekonomik düzeye etkisi
3.Agresif,antisosyal ve suç içeren davranışlar üzerine etkisi
4.Beden sağlığı ve gelişimine etkisi
5.Ruh sağlığına etkisi
6.Madde kötüye kullanımına etkisi
7.Ergenlik ve yetişkinlikte aile ve diğer ilişkilere etkisi.
Uzun dönemli yapılan çalışmalarda parçalanmış aile çocuklarında diğerlerine göre sosyal,psikolojik, ve fizik gelişimde olumsuz yönde belirgin farklar var. Bu çocuklar ileri yaşlarda evlilik hakkında kaygı duyuyorlar veya evlenmeyi daha az istiyorlar ya da başarılı bir ilişki kurma konusunda karamsar oluyorlar.
Anne-babası ayrılmış çocukların neler hissettiklerini araştırmak için yapılan çalışmalarda(22); çocukların ayrılmadan sonra en çok üzüntü, sıklıkla öfke ve şaşkınlık duygularını yaşadıkları görülmektedir. Öfke bazen ayrılmaya sebep olmuş gibi görünen ebeveyne yönelmektedir. Küçük çocuklar içinse evden ayrılan yetişkin boşanmayı başlatan kişi olarak algılanmaktadır. Bazı çocukların anne-babasının ayrılmasından dolayı kendilerini suçladıklarını gösteren bazı çalışmalarvardır( 26). Bununla beraber bir çalışmada ise kendilerini anne-baba ayrılığından dolayı suçlayan çocukların oranı sadece yüzde beş olarak bulunmuştur. Çocukların ayrılma sebebini bilip bilmediklerini araştıran bir çalışmaya göre (26), çocukların sadece %20-30' u anne ve babasının ayrılma sebebini söyleyebilmektedir. Ebeveynlerin boşanmasından sonra çocuk için en erken değişiklik; genellikle baba olmak üzere yetişkinlerden birinin fiziksel yokluğudur.Çocuklar anne-baba arasındaki çatışmaya, kendilerinde oluşan çok büyük bir sıkıntıyla cevap vermektedirler.Bu çatışmanın çocuklar üzerindeki etkisi çok net olarak görülebilmektedir(13). Çocuklar, kendilerine yönelik bir içsel şiddet ortaya koyarlar. Bu da agresyon, davranış problemleri, anksiyete, okul problemleri, dikkat eksikliği ve somatik yakınmaları içeren bir dizi sonuca yol açmaktadır(23). Yakın zamanda yayınlanmış çalışmalarda (7) boşanmış aile çocuklarındaki (ve de böyle ailelerin ergenlerindeki) problemlerin altta yatan en önemli nedeninin ayrılığın kendisi olduğu tesbit edilmiştir. Ayrıca anne-baba arasındaki fazla miktardaki çatışmanın çocuk üzerindeki olumsuz etkisinin boşanmadan daha fazla olduğu bulunmuştur (7). Ülkemizde ergenler üzerinde yapılan bir çalışmada(11) yüksek anne-baba çatışması olan ailelerin çocuklarında, düşük çatışma olan ailelere göre daha kötü etkilerin oluştuğu gösterilmiştir. Yine aynı çalışmada anne-baba arasındaki çatışmanın çocuklarıyla olan ilişkilerine de yansıdığı belirtilmektedir.
BOŞANMA SONRASI AİLE FERTLERİNDEKİ DEĞİŞİKLİKLER :
Boşanma sonrası aile hayatındaki değişikliklere tesir eden etkenler 4 grupta toplanabilir(1). Bunlar şu şekilde özetlenebilir:
1.Çocukların beraber yaşadığı ebeveyni ile olan ilişkisinin kalitesi.
2.Her iki ebeveyn arasındaki çatışmanın devam etmesi.
3.Ailenin ekonomik durumu.
4.Çocukların beraber yaşamadıkları ebeveyn ile görüşme sıklık ve kalitesi.
Çocukların durumu ve beraber yaşadıkları yetişkin ile ilişkileri : Çeşitli sıkıntılardan sonra boşanma meydana geldiği için beraber yaşadıkları ebeveyn ile çocuk arasında birtakım zorluklar gözlenmiştir(18).
Çocukların durumu ve ebeveynler arası çatışma : Boşanmış ailelerde, beraber yaşanan ebeveyn ile çocuk ilişkisinde bir takım sıkıntılar olduğu gibi, ebeveynler arası çatışma da çocukların psikolojisi üzerine olumsuz etki yapmaktadır(13).
Ayrı yaşayan anne yada babanın çocukları ile sosyal teması : bir çalışmada ayrı yaşayan ebeveynin biyolojik çocukları ile temas düzeyindeki cinsiyet farkı araştırılmıştır. 1988-1987 yılları Amerikan Ulusal Aile Araştırma verileri ile ayrı yaşayan ebeveynler ile bizzat görüşerek bu çalışma yapılmıştır. Ayrı yaşayan anne veya babanın göreceli olarak çocukları ile teması düşük bulunmuştur. Çocuğun, evden ayrı yaşayan ebeveyn ile görüşmesi değişik faktörlerden etkilenmektedir. Toplumsal beklentiler veya anne yada babanın çocuktan ayrılma şekli bu durumu etkilemektedir. Sonuç olarak yapısal ve duygusal faktörler ayrı yaşayan anne yada babanın biyolojik çocukları ile temasını etkilemektedir. Çocuklarından ayrı olan anneler babalara göre daha sık çocukları ile görüşmektedirler. Çünkü toplum anneden böyle bir beklenti içindedir (16). Çocukları ile beraber yaşayan anneler yine çocukları ile beraber yaşayan babalardan daha çok çocuklarına sahip çıkmaktadırlar (24).Yakın zamanlı bazı çalışmalar göstermiştir ki, ayrı yaşayan ve yeniden evlenen babanın fiziksel olarak çocukları ile görüşmesi belirgin olarak azalmaktadır (15).
Aile kişinin sadece kendisi olduğu için sevildiği bir yerdir. Ona sahip çıkmak ülkeye ve bu ülkenin geleceğine sahip çıkmak demektir. Milletler aileler ile yaşar. Dağılmış aileler ruh sağlığı açısından ciddi bir risk sunmaktadırlar.
KAYNAKLAR
1-Amato,P.R., & Booth,A. (1991). Consequences of parental divorce and maritalunhappiness for adult well-being. Social Forces,69, 895-914.
2-Amato,P.R.,& Keith, B.(1991). Parental divorce and the well-being of children : a meta-analysis. Psychological Bulettin, 110, 26-46.
3-- Amato,P.R., & Booth,A. (1996).A prospective study of divorce and parent-child relationship. Journal of marriage and the family, 58, 361. copyright 1996 by the National Council on family relations, Minneapolis.
4-Bumpass,L.L.,Thompson,E.,&McDonald E.(1984). Children and marital disruption: A replication and update .Demography, 21, 71-82.
5-Blankenhorn,D.(1995). Fatherless America: Confronting our most urgent social problem. New York:Basic Books.
6-Belsky, J.,& Pensky, E.(1988). Developmental history, personality, and family relationships: Toward an emergent family system. In R.A. Hinde and J. Stevenson-Hinde (Eds.), Relationships within families : Mutual influences (pp.193-217).Oxford:Clarendon.
7-Buehler, C. & Gerard, J.M(2002). Marital conflict, ineffective parenting,and children's and adolescents' maladjustment. Journal of marriage and family,64, 78-92.
8-Cherlin,A(1992). Marriage ,divorce, remarriage.Chambridge,MA: Harvard University Press.
9-Cherlin, A.J. (1992). Marrige, divorse, remarriage (Rev.ed..p.22) Cambridge, MA: Harvard University Press.
10-Cherlin, A.J., Furstenberg, F.F.,Chase-,Lansdale, P.L., Kiernan, K.E., & Robbins, P.K. (1991). Longitudinal studies of effects of divorce on children in Great Britain and the United States. Science, 252, 1386-1389.
11-Dilek Sivanlı-Ozen, PhD. (2004). effects of marital conflict on adolescent children:A study in Turkey. Journal of Divorce & Remarrige,vol 41
12-E. Emery Robert.(2004). The Cosequence of divorce for children. Chapter 1. 1-10. London. Cambridge, UK.
13--Emery, R.(1982). interparental conflict and the children of discord and divorce. Psychologial Bulletin. 92,310-330.
14-Furstenberg , F.F.,Peterson,J.L., Nord, C. W., & Zill, N.,(1983). The life course of children of divorce: Marrital disruption and parental contact. American Sociologial Review, 48, 656-668.
15--Furstenberg, F F. (1995). Changing roles of fathers. In P. L. Chase-Lansdale & J. Brooks-Gunn (Eds.), Escape from poverty: What makes a difference for children? (pp. 189-210). Cambridge, MA: Cambridge University Press.
16--Greif, G. L. (1985). Single fathers. Lexington, MA: Heath. Greif, G. L. (1997). Out of touch: When parents and children lose contact after divorce. New York: Oxford University Press.
17-Hernandez, D.J.(1993). America's children : resources from family, goverment, and economy (p.103) New York : Russell sage faundation.
18-Hetherington, E.M. (1991). Presidential address: Families, lies and videotapes. Journal of Research on adoleslence, 1, 323-348.
19-Gunsberg L., Hymomitz P. (2005). Children of diverced parents as young adults. The analytic pres. London
20-McLanahan, S. &Sandefur, G. (1994). Growing up with a single parent : What hurts, what helps. Cambridge, MA: Harvard University.
21- Pryor J. & Rodgers B. (2001).Children inchanging families lifes after parental separation. sayfa 56,57. London. UK.
22--Pryor J. & Rodgers B. (2001).Children inchanging families lifes after parental separation. sayfa 114,115. London. UK.
23--Pryor J. & Rodgers B. (2001).Children inchanging families lifes after parental separation. sayfa 118,119 London. UK
24--Starrels, M. E. (1994). Gender differences in parent-child relations. Journal of Family Issues, 15, 148-165.
25--Zill,N.,Morrison,D.R., & Coiro M. J. (1993). Long-term effects of parental divorce on parent-child relationship, adjusment, and achievement in young adulthood. Journal of Family Psychology,7, 91-103. 26-Wallerstein, J. S., & Kelly, J.B.,(1980). Surviving the breakup: How children actually cope with divorce . New York: Basic.
27-Whitehead, B.D.(1993). Dan Quayle was right. Atlantic Monthly (April), 47-84.
