Disney Dünyası
Ken Sanes - Çeviren: Esra Seven
Disney Dünyası'nın Özü Nedir?
Disneyworld veya Disney Dünyası'nın çabası, ziyaretçilerinin zihninde, onların isteklerine uygun, mükemmel bir dünyaya girmişler yanılsaması yaratmaktır. Disney bu çaba etrafında döner. Bu "mükemmel dünyayı" çeşitli yollar ile yaratır. Mesela, ziyaretçileri, bu dünyayı bir çocuğun gözleri ile görmeye teşvik eder ve orayı rüyaların gerçekleştiği yer olarak tanımlar. Aslında, kusursuz dünyanın kurgusal uyarlamasını yaratarak, ziyaretçileri, fiziksel gerçekliğin tutsaklığından kaçmaya davet eder. Bu daveti kabul edenler, artık, zaman, mesafe, boyut ve fizik kanunları tarafından sınırlanmayacaklardır. En çekici, en çok albenisi olan davetler, insan bedeninden ve DNA'sından ayrılarak geçmiş ile gelecek arasında yolculuk etmek, yeryüzünden ayrılmaktır. Heyecanlı oyuncaklara binildiğinde, mesela yüksek raylardan aşağı doğru hızlanarak kayarken , tam daire dönen oyuncaklarda eylemsizlikle baş aşağı dururken ziyaretçiler yerçekimine meydan okur. Bu hızlarda hareket edebilmek, dünyaya tersten bakabilmek insanda doğa kurallarına aykırı davranabileceği hissi yaratır. İnsan mümkün olabilenin sınırlarını aşalabilirmiş, kurallar çiğnenebilirmiş zanneder.
Disney Dünyası aynı zamanda ziyaretçilerini, toplumun ve kendilerinin yitirilmiş değerlerinden, hatta belki de son kertede değersizliklerinden kaçmaya davet eder. Hayallere yakışır, uygun bir Amerikan kapitalizm ve siyasi tarih resmi çizilir, böyle bir görüntü yaratılır. Ziyaretçiler, kostümleri içindeki oyuncuların tükenmez eğlenceye daveti ile öyle bir dünyanın içine çekilirler ki bu dünya aralıksız kutlamalar, gösteriler ve havai fişeklerle doludur. Bunun anlamı, yılda 365 gün süren bir tatile katılmaktan farksızdır ve olumsuz hisleri de yaşamdan uzaklaştırır.
Bütün bunları bir araya koyduğumuz zaman, şu çok açık ki, Disney Dünyası, ziyaretçilerine, insanlığın en derin rüyasının, gerçekleşme öyküsünü sunmaktadır. Bu rüya, var olan sınırların ötesine geçmektir. Disney Dünyası'nda, bizler olağan, sıradan, hatta bazen dünyevi olanı aşarız. Burada doğal olarak kendimizi buluruz, birçok imkan bizlere yakındır ve insani sebepler, saikler gizlenmiştir. Bizler nesnel ve gerçek gibi görünen ama aslında hayalgücü kadar hafif, kaygısız, olağanüstü simgeler dünyasına doğru yolculuğa çıkmış oluruz.
Bütün bunlarla, Disney, çağdaş toplumların gözünde, dünya bilimini kuru bir bilgi olmaktan çıkarmaktadır. Alman sosyolog Max Weber "Çağdaş zamanda hepimiz, bilimin yükselişi ve dinin etkisinin azalmasi ile dünyanın büyüsünün bozulmasına tanıklık ediyoruz." diyerek bunu vurgulamıştır. Benzetim kültürünün üretimleri, örneğin Disney'in ürünleri, bizlere yeni vaadlerle daha büyüleyici görünmektedir. Bu vaadler, sanat ve teknolojinin, uzay uçuşları, yaratıklar, zaman yolculuğu ve kayıp dünya efsaneleri ile, yaşantımızı farklı şekillerde, yeniden uyarlayabilmesini, yaratabilmesini içermektedir.
Fakat Disney Dünyası sadece somut hayaller sunmamaktadır. Benzetim gücü ile , bizlere aynı zamanda gücümüzü aşma ve dünyadan özgürleşme teknolojilerini, yöntemlerini gösterir. Disney teknolojinin değişik imkanlarını alır ve hayalleri canlandırır. Biz bu imkanlarla bir gün uzaya gider, bir gün dünyanın bir ucundan diğer ucuna özgürce yolculuk eder veya mükemmel toplumlar oluşturabiliriz. Böylece önce bu kurgusal örnekler içinde eğleniriz, sonrasında da bundan aldığımız güç ile gerçek hayatta da eğlenmeyi umut ederiz.
Bu vasıflar, Disney Dünyası'nı, sıradan dünyayı aşmak için lazım olan teknolojinin, nihai vitrini haline getirmektedir. Çağdaşlık bizlere, teknoloji ile, zenginlik, tabiati denetleyemebilme yetisi ve akılcılığı vaad etmişti. Yeni çağın vaadi ise teknoloji ile, toplum koşullandırmalarından ve fiziksel dünyadan kaçma imkanıdır. Eski vaadlerin vadesi dolmuştur, modası geçmiştir.
Disney'de çağı tanımlayan iki eğilim görüyoruz: Birincisi hayatın kısıtlarından teknolojinin sihirli değneği ile kaçma isteği, ikincisi ise icat edilmiş dünyaları taklit etme isteği. Amerikan efsanesinin ya da Amerika'nin asıl hikayesinin bir ilerleme hikayesi olduğunu söyleyenler çıkabilir ki o zaman, Disney Dünyası, ilerlemenin doruğa çıktığı, mutlu son taklidi yapılan ve doğanın , toplumun ve kendimizin değer kaybını, sınırları aşma hayali ile iptal eden bir yerdir.
Bu özellikleri, Disney Dünyası'nı, Batı medeniyetleri tarafından icat edilmiş diğer ulaşılmaz hayallerin arasına koyar. Fakat, kurgusal olarak sunulan veya kurgunun uygulamaya konulduğu küçük benzerlerinden farklı olarak, Disney'de, kusursuz dünya, benzetim ile görünüşte hayata geçmiştir ve bir tatil cenneti olarak sunulur.
Bütün bunlar içindeki acı alay ise Disney Dünyası'nın daha iyi bir dünya için bizlerin isteklerini değiştiriyor olması , hatta bunu tarif etmesidir. Bir yandan, bütün kötülüklerden ve kusurlardan arınmış, ülküleştirilmiş bir hayat için bizim isteklerimizi tarif ederken, bir yandan da kendimizdeki ve toplumumuzdaki acı gerçekleri süzgeçten geçirerek, hayatın basit görüntüleri ile bizleri çocukluk çağı mutluluğuna geri dönmeye davet eder.
Disney Dünyası'nda en baştan beri var olan çelişkiler, hayalleri satın alan bizleri, edilgen müşterilere dönüştürmesi ile daha da derinleşmektedir. Gördüğümüz asıl tehlike ise teknoloji ile olan ilişkimizdir. Sonuçta, teknoloji bizim için herşeyi yapar ve bizleri çocuk gibi düşünmeye ve tüm imgeleri, görüntüleri ve hayalleri yitirmeye özendirir. Bunlar da teknolojinin özsever (narsisist) kişilik özelliklerini heveslendirmesine sebep olur. Disney bu teknolojik yöntemleri açığa çıkarmaktadır.
Disney Dünyasi bize sadece geleceğin mucizelerini degil, aynı zamanda ilerleme ile insanoğlunun gerileme ve ilkelleşme tehlikesini de gösteren uyarıcı bir masaldır. Bu masalda, akıllı hileler ile güven telkin eden, taklit bir ortamda, insanlara kendilerini kaybetme imkanı ve izni verilmektedir. Disney Dünyası'nda teknolojiye bağlı temel bir girişim görüyoruz, ki burada deneyimler bile bizim için makinalar tarafından üretilmektedir.
Disneyworld veya Disney Dünyası'nın çabası, ziyaretçilerinin zihninde, onların isteklerine uygun, mükemmel bir dünyaya girmişler yanılsaması yaratmaktır. Disney bu çaba etrafında döner. Bu "mükemmel dünyayı" çeşitli yollar ile yaratır. Mesela, ziyaretçileri, bu dünyayı bir çocuğun gözleri ile görmeye teşvik eder ve orayı rüyaların gerçekleştiği yer olarak tanımlar. Aslında, kusursuz dünyanın kurgusal uyarlamasını yaratarak, ziyaretçileri, fiziksel gerçekliğin tutsaklığından kaçmaya davet eder. Bu daveti kabul edenler, artık, zaman, mesafe, boyut ve fizik kanunları tarafından sınırlanmayacaklardır. En çekici, en çok albenisi olan davetler, insan bedeninden ve DNA'sından ayrılarak geçmiş ile gelecek arasında yolculuk etmek, yeryüzünden ayrılmaktır. Heyecanlı oyuncaklara binildiğinde, mesela yüksek raylardan aşağı doğru hızlanarak kayarken , tam daire dönen oyuncaklarda eylemsizlikle baş aşağı dururken ziyaretçiler yerçekimine meydan okur. Bu hızlarda hareket edebilmek, dünyaya tersten bakabilmek insanda doğa kurallarına aykırı davranabileceği hissi yaratır. İnsan mümkün olabilenin sınırlarını aşalabilirmiş, kurallar çiğnenebilirmiş zanneder.
Disney Dünyası aynı zamanda ziyaretçilerini, toplumun ve kendilerinin yitirilmiş değerlerinden, hatta belki de son kertede değersizliklerinden kaçmaya davet eder. Hayallere yakışır, uygun bir Amerikan kapitalizm ve siyasi tarih resmi çizilir, böyle bir görüntü yaratılır. Ziyaretçiler, kostümleri içindeki oyuncuların tükenmez eğlenceye daveti ile öyle bir dünyanın içine çekilirler ki bu dünya aralıksız kutlamalar, gösteriler ve havai fişeklerle doludur. Bunun anlamı, yılda 365 gün süren bir tatile katılmaktan farksızdır ve olumsuz hisleri de yaşamdan uzaklaştırır.
Bütün bunları bir araya koyduğumuz zaman, şu çok açık ki, Disney Dünyası, ziyaretçilerine, insanlığın en derin rüyasının, gerçekleşme öyküsünü sunmaktadır. Bu rüya, var olan sınırların ötesine geçmektir. Disney Dünyası'nda, bizler olağan, sıradan, hatta bazen dünyevi olanı aşarız. Burada doğal olarak kendimizi buluruz, birçok imkan bizlere yakındır ve insani sebepler, saikler gizlenmiştir. Bizler nesnel ve gerçek gibi görünen ama aslında hayalgücü kadar hafif, kaygısız, olağanüstü simgeler dünyasına doğru yolculuğa çıkmış oluruz.
Bütün bunlarla, Disney, çağdaş toplumların gözünde, dünya bilimini kuru bir bilgi olmaktan çıkarmaktadır. Alman sosyolog Max Weber "Çağdaş zamanda hepimiz, bilimin yükselişi ve dinin etkisinin azalmasi ile dünyanın büyüsünün bozulmasına tanıklık ediyoruz." diyerek bunu vurgulamıştır. Benzetim kültürünün üretimleri, örneğin Disney'in ürünleri, bizlere yeni vaadlerle daha büyüleyici görünmektedir. Bu vaadler, sanat ve teknolojinin, uzay uçuşları, yaratıklar, zaman yolculuğu ve kayıp dünya efsaneleri ile, yaşantımızı farklı şekillerde, yeniden uyarlayabilmesini, yaratabilmesini içermektedir.
Fakat Disney Dünyası sadece somut hayaller sunmamaktadır. Benzetim gücü ile , bizlere aynı zamanda gücümüzü aşma ve dünyadan özgürleşme teknolojilerini, yöntemlerini gösterir. Disney teknolojinin değişik imkanlarını alır ve hayalleri canlandırır. Biz bu imkanlarla bir gün uzaya gider, bir gün dünyanın bir ucundan diğer ucuna özgürce yolculuk eder veya mükemmel toplumlar oluşturabiliriz. Böylece önce bu kurgusal örnekler içinde eğleniriz, sonrasında da bundan aldığımız güç ile gerçek hayatta da eğlenmeyi umut ederiz.
Bu vasıflar, Disney Dünyası'nı, sıradan dünyayı aşmak için lazım olan teknolojinin, nihai vitrini haline getirmektedir. Çağdaşlık bizlere, teknoloji ile, zenginlik, tabiati denetleyemebilme yetisi ve akılcılığı vaad etmişti. Yeni çağın vaadi ise teknoloji ile, toplum koşullandırmalarından ve fiziksel dünyadan kaçma imkanıdır. Eski vaadlerin vadesi dolmuştur, modası geçmiştir.
Disney'de çağı tanımlayan iki eğilim görüyoruz: Birincisi hayatın kısıtlarından teknolojinin sihirli değneği ile kaçma isteği, ikincisi ise icat edilmiş dünyaları taklit etme isteği. Amerikan efsanesinin ya da Amerika'nin asıl hikayesinin bir ilerleme hikayesi olduğunu söyleyenler çıkabilir ki o zaman, Disney Dünyası, ilerlemenin doruğa çıktığı, mutlu son taklidi yapılan ve doğanın , toplumun ve kendimizin değer kaybını, sınırları aşma hayali ile iptal eden bir yerdir.
Bu özellikleri, Disney Dünyası'nı, Batı medeniyetleri tarafından icat edilmiş diğer ulaşılmaz hayallerin arasına koyar. Fakat, kurgusal olarak sunulan veya kurgunun uygulamaya konulduğu küçük benzerlerinden farklı olarak, Disney'de, kusursuz dünya, benzetim ile görünüşte hayata geçmiştir ve bir tatil cenneti olarak sunulur.
Bütün bunlar içindeki acı alay ise Disney Dünyası'nın daha iyi bir dünya için bizlerin isteklerini değiştiriyor olması , hatta bunu tarif etmesidir. Bir yandan, bütün kötülüklerden ve kusurlardan arınmış, ülküleştirilmiş bir hayat için bizim isteklerimizi tarif ederken, bir yandan da kendimizdeki ve toplumumuzdaki acı gerçekleri süzgeçten geçirerek, hayatın basit görüntüleri ile bizleri çocukluk çağı mutluluğuna geri dönmeye davet eder.
Disney Dünyası'nda en baştan beri var olan çelişkiler, hayalleri satın alan bizleri, edilgen müşterilere dönüştürmesi ile daha da derinleşmektedir. Gördüğümüz asıl tehlike ise teknoloji ile olan ilişkimizdir. Sonuçta, teknoloji bizim için herşeyi yapar ve bizleri çocuk gibi düşünmeye ve tüm imgeleri, görüntüleri ve hayalleri yitirmeye özendirir. Bunlar da teknolojinin özsever (narsisist) kişilik özelliklerini heveslendirmesine sebep olur. Disney bu teknolojik yöntemleri açığa çıkarmaktadır.
Disney Dünyasi bize sadece geleceğin mucizelerini degil, aynı zamanda ilerleme ile insanoğlunun gerileme ve ilkelleşme tehlikesini de gösteren uyarıcı bir masaldır. Bu masalda, akıllı hileler ile güven telkin eden, taklit bir ortamda, insanlara kendilerini kaybetme imkanı ve izni verilmektedir. Disney Dünyası'nda teknolojiye bağlı temel bir girişim görüyoruz, ki burada deneyimler bile bizim için makinalar tarafından üretilmektedir.
